18 maja przypada Międzynarodowy Dzień Muzeów. Wprowadzone w 1977 roku święto służy zwróceniu uwagi na stojące przed muzealnictwem wyzwania. W tym roku tematem przewodnim jest rola muzeów jako instytucji edukacyjnych.
Autor: Maciej Adam Baczyński
Międzynarodowy Dzień Muzeów (ang. International Museum Day) ustanowiono 28 maja 1977 roku w Moskwie podczas Zgromadzenia Generalnego Międzynarodowej Rady Muzeów (ang. International Council of Museums, ICOM). Celem przyjętej wówczas rezolucji była organizacja corocznego wydarzenia, które stanowiłoby okazję do twórczego jednoczenia środowiska muzealniczego, a także podkreślenia znaczenia podejmowanych przez nie działań. Projekt miał przedstawiać muzea jako instrument budowania pokoju i współpracy.
Idea padła na podatny grunt. Z każdą edycją event rozrastał się, angażując muzealników w kolejnych państwach. W 1992 roku Międzynarodowemu Dniowi Muzeów po raz pierwszy towarzyszył temat przewodni – „Muzea i środowisko”. W następnych latach poruszano kwestie, m.in.: kulis pracy muzeów (1994), globalizacji (2002), dziedzictwa niematerialnego (2004), turystyki (2009), opowiadania o pamięci (2011), krajobrazów kulturowych (2016) i przyszłości muzeów (2021).
W 1997 roku zaprezentowano plakat ujednolicający identyfikację wizualną wydarzenia. Wzór poświęcony przeciwdziałaniu nielegalnemu obrotowi dobrami kultury przyjęto w 28 państwach. Kolejny przełom w promocji Międzynarodowego Dnia Muzeów nastąpił w 2011 roku. ICOM uruchomił wówczas poświęconą mu stronę internetową, a także rozpoczął patronowanie Europejskiej Nocy Muzeów. To właśnie ta inicjatywa – rozszerzona na inne kontynenty – jest najbardziej znaną formą obchodów Dnia Muzeów.
Obecnie Noc Muzeów odbywa się w trzecią sobotę maja. Wydarzenie zostało zapoczątkowane w 1997 roku w Berlinie. Format stopniowo był zaszczepiany w innych miastach europejskich. Osiągnął takie rozmiary, że uzyskał wsparcie zarówno ICOM, UNESCO, jak i Rady Europy. W 2004 roku event zorganizowano w Buenos Aires, zaś w 2007 roku po raz pierwszy zagościł w Azji – w filipińskim Cebu.
W Polsce (Europejską) Noc Muzeów jako pierwsze zorganizowało Muzeum Narodowe w Poznaniu. 15 maja 2003 roku tysiące zwiedzających odwiedziło udostępnione wieczorem oddziały. Sukces imprezy sprawił, że w kolejnych latach grono miast ją organizujących poszerzyło się o Kraków i Warszawę (2004), a także Łódź i Bydgoszcz (2005). Obecnie wydarzenie odbywa się w tysiącach muzeów na obszarze całego kraju.
Noc Muzeów umożliwia bezpłatne zwiedzenie wybranych instytucji w godzinach wieczornych. Występują pewne wyjątki – niektórzy partnerzy wymagają zapisów i symbolicznej opłaty. Warto podkreślić, w akcji uczestniczą również galerie, biblioteki, teatry i pracownie. Oferta obejmuje zaś oglądanie ekspozycji, udział w warsztatach, pokazach, inscenizacjach, koncertach i innych formach edukacji przez rozrywkę. Atrakcją jest także możliwość zobaczenia miejsc i obiektów na co dzień niedostępnych.
Do atrakcji udostępnionych podczas tegorocznej Nocy Muzeów należą tak nietypowe miejsca jak zaplecze Aquaparku Fala w Łodzi i były Zakład Karny w Kaliszu. Na wrocławskim Dworcu Głównym możliwe będzie zaś zwiedzenie historycznego taboru kolejowego. Chyba najbardziej oryginalną z lokalizacji udostępnionych (po wcześniejszym zapisaniu się) w ramach Nocy Muzeów jest jednak Krajowe Składowisko Odpadów Promieniotwórczych w Różanie.
W niektórych miastach wieczorne i/lub darmowe zwiedzanie muzeów towarzyszy wydarzeniom takim jak imprezy tematyczne czy obchody lokalnych jubileuszy. Wynika to z faktu, że taki format odpowiada mieszkańcom i turystom, którzy rzadko uczestniczą w eventach kulturalnych. Noc Muzeów stanowi więc dla instytucji poważne wyzwanie – ich pracownicy muszą przygotować atrakcyjną ofertę i zagwarantować sprawną i bezpieczną obsługę wydarzenia.
Noc Muzeów jest organizowana w różnych państwach. Szczególne znaczenie przypisuje się jej w stolicy Bośni i Hercegowiny – Sarajewie. Wydarzenie służy bowiem nie tylko wieczornemu udostępnianiu wystaw, ale i promowaniu samych muzeów, których funkcjonowanie zależy od humoru polityków. Tegoroczna Noc Muzeów jest pierwszą po zabezpieczeniu finansowania części stołecznych instytucji kultury (m.in. Muzeów: Narodowego, Historycznego i Literatury) w budżecie Kantonu Sarajewo.
Międzynarodowy Dzień Muzeów powinien być dla muzealników świętem, specyfika ich zawodów sprawia jednak, że dzisiejszy wieczór spędzą w pracy. Organizowana w wielu państwach świata Noc Muzeów jest bowiem dużym wyzwaniem logistycznym. Tysiące zwiedzających będą szturmować muzea i inne instytucje kultury, by w niecodziennych okolicznościach zapoznać się z ich zasobami. Należy mieć nadzieję, że zatrzymają się i poświęcą im chwilę uwagi.
Maciej Adam Baczyński – doktorant II roku w Szkole Doktorskiej Nauk Społecznych Uniwersytetu Łódzkiego, dyscyplina: nauki o polityce i administracji. Prezes Studencko-Doktoranckiego Koła Naukowego Pax Europaea. Interesuje się relacjami polityki z historią i kulturą, zwłaszcza w obszarze pamięci zbiorowej.
