25% mieszkańców Macedonii Północnej to Albańczycy. 28 stycznia jeden z nich w szczególny sposób zapisał się w historii państwa – Talat Xhaferi, uczestnik irredenty z 2001 roku, został premierem.
Autor: Maciej Adam Baczyński
W niedzielę (28 stycznia) zadziałał mechanizm tworzenia rządu technicznego, którego zadaniem jest zabezpieczenie uczciwości wyborów prezydenckich (24 kwietnia i 8 maja) i parlamentarnych (8 maja). Szefem gabinetu został dotychczasowy przewodniczący Zgromadzenia – jednoizbowego parlamentu – Talat Xhaferi. Część komentatorów określiła to wydarzenie mianem historycznego. Władze Macedonii długo dyskryminowały Albańczyków – stanowisko premiera (nawet rządu tymczasowego) było dla nich nieosiągalne.
Warto zaznaczyć, że Xhaferi niedługo skończy 62 lata! Polityk urodził się w pobliżu Gostiwaru. Ukończył wojskową szkołę średnią w Belgradzie. Naukę kontynuował w akademiach wojskowych w Belgradzie, Sarajewie i Skopje. W czasie istnienia Jugosławii służył w Jugosłowiańskiej Armii Ludowej. Po ogłoszeniu niepodległości Macedonii pozostał w jej siłach zbrojnych. W 1998 roku ukończył studia podyplomowe z zakresu dowodzenia.
Życiorys Xhaferiego ma jednak nietypowy epizod, w każdym razie jak na premiera. Na początku XXI wieku stacjonował w Tetowie. Gdy w 2001 roku wybuchło albańskie powstanie, zdezerterował z armii macedońskiej i dołączył do partyzantów. Objęła go przewidziana porozumieniem ochrydzkim amnestia. Wówczas zaczął angażować się w życie politycznie. Związał się z główną albańską partią polityczną, Demokratycznym Związkiem na rzecz Integracji (DUI).
Od 2002 roku jest deputowanym do Zgromadzenia, uzyskiwał mandat w kolejnych wyborach. Od 2002 do 2004 roku pełnił funkcję wiceministra obrony. Do wielkiej polityki wkroczył dekadę temu. W lutym 2013 roku został szefem ministerstwa obrony. Resortem kierował do czerwca 2014 roku. Przełomem w karierze Xhaferiego było jednak wybranie na przewodniczącego macedońskiego parlamentu (27 kwietnia 2017 roku).
Macedońscy nacjonaliści, w tym osłabiona WMRO-DPMNE, nie mogli pogodzić się z powierzeniem tej funkcji Albańczykowi. Były premier Nikoła Gruewski wezwał obywateli do wzięcia odpowiedzialności za przyszłość kraju. Zorganizowano demonstrację pod Zgromadzeniem. W reakcji na wybór Xhaferiego grupa manifestantów zaatakowała budynek. Poturbowano kilku dziennikarzy i polityków, w tym Zorana Zaewa – przyszłego premiera. „Patriotyczni” deputowani długo uniemożliwiali Xhaferiemu pełnienie obowiązków.
Wobec odnowienia koalicji DUI z Socjaldemokratycznym Związkiem Macedonii (SDSM) w sierpniu 2020 roku, Xhaferi został przewodniczącym parlamentu kolejnej kadencji. Od upadku Gruewskiego zaszło wiele zmian. 12 lutego 2019 nazwę państwa zmieniono na Macedonię Północną. Było to rezultatem porozumienia zawartego z Atenami, w ramach którego Skopje wycofało się z agresywnej polityki historycznej. Skupiono się na realizacji ambicji euroatlantyckich.
Efektem ocieplenia relacji z Grecją było przystąpienie Macedonii Północnej do NATO (27 marca 2020 roku). Kwestia akcesji do Unii Europejskiej jest jednak wciąż otwarta, a jedną z przeszkód okazują się spory z Bułgarią. Choć była ona pierwszym państwem, które uznało macedońską niepodległość, stosunki Sofii ze Skopje są skomplikowane i nadal bazują na kłótniach o narracje historyczne i tożsamościowe.
25 stycznia 2024 roku Dimitar Kowaczewski podał swój gabinet do dymisji. Funkcję premiera pełnił od 16 stycznia 2022 roku. Rezygnacja była zgodna z zawartym w 2015 roku porozumieniem międzypartyjnym. Zakłada ono, że rząd rozwiązuje się 100 dni przed planowanymi wyborami. W jego miejsce powołuje się gabinet techniczny, w którego skład wchodzą przedstawiciele opozycji. Ma to zagwarantować uczciwość wyborów.
Funkcję szefa rządu technicznego Xhaferi objął 28 stycznia 2024 roku. Za jego kandydaturą głosowało 65 spośród 120 deputowanych. Nie uzyskał poparcia nacjonalistów z WMRO-DPMNE, mimo że ci otrzymali stanowiska w ministerstwach spraw wewnętrznych, pracy i polityki społecznej (teki ministerialne), finansów, administracji i rolnictwa (wice). Głównym zadaniem nowego premiera będzie zadbanie o uczciwe przeprowadzenie demokratycznych wyborów prezydenckich i parlamentarnych.
Talat Xhaferi zapewnił, że będzie działał zgodnie z konstytucją. Poza dopilnowaniem legalności wyborów, zamierza kontynuować prace na rzecz akcesji Macedonii Północnej do Unii Europejskiej. Sam Xhaferi przeszedł równie długą drogę co Macedonia. Z wojskowego i dezertera stał się politykiem: deputowanym, ministrem obrony, przewodniczącym Zgromadzenia, a od niedzieli – premierem. Jego kariera ilustruje (wciąż niezadowalające, ale wyraźne) podniesienie statusu północnomacedońskich Albańczyków.
Maciej Adam Baczyński – doktorant II roku w Szkole Doktorskiej Nauk Społecznych Uniwersytetu Łódzkiego, dyscyplina: nauki o polityce i administracji. Prezes Studencko-Doktoranckiego Koła Naukowego Pax Europaea. Interesuje się relacjami polityki z historią i kulturą, zwłaszcza w obszarze pamięci zbiorowej.
