Rocznice pełnią różnorodne role polityczno-społeczne. Jedną z nich jest skłanianie do dokonania bilansu osiągnięć. 111 lat od uzyskania przez Albanię niepodległości, warto przyjrzeć się jej przeszłości i perspektywom na przyszłość.
Autor: Maciej Adam Baczyński
Początki niepodległej Albanii naznaczył braki stabilności, zmiany ustroju i okupacje. Król Zogu, choć był uzależniony od wsparcia faszystowskich Włoch dążył do przeprowadzenia reform. Po drugiej wojnie światowej Albania wpadła w zależność od Związku Radzieckiego, jednak buntownicza postawa albańskich komunistów szybko doprowadziła do wypchnięcia Albanii na peryferia bloku państw socjalistycznych. Relacje z nim przypominały sinusoidę, Tirana zaczęła więc współpracować z Pekinem.
Zmiany, jakie zaszły w Europie po 1989 roku wpędziły Albanię w poważny kryzys polityczno-gospodarczy. Prawdziwy chaos nastąpił jednak w 1997 roku wraz z upadkiem funduszy piramidowych. Pogłębił on i tak trudną sytuację ekonomiczną, doprowadzając do rebelii i przyspieszonych wyborów parlamentarnych. Wywołane galopującą inflacją zamieszki i anarchia opóźniły także proces normalizacji relacji Albanii z sąsiadami i organizacjami międzynarodowymi.
Przełom tysiącleci naznaczyły konflikty wokół statusu mniejszości albańskiej w państwach sąsiednich. Wojna w Kosowie i powstanie tetowskie podkreśliły wagę problemu i potrzebę jego szybkiego rozwiązania. Z drugiej strony trudna sytuacja gospodarcza państw bałkańskich zmotywowała tysiące Albańczyków do migracji na Zachód, głównie do Niemiec, Szwajcarii i Wielkiej Brytanii. Obecnie większość etnicznych Albańczyków mieszka poza terytorium Republiki Albanii.
Przełomem w sprawie Albańczyków było ogłoszenie niepodległości Kosowa w 2008 roku. Nie zakończyło ono serbsko-albańskiego konfliktu, wręcz przeciwnie – rozgorzał on na nowo. Jego kolejne odsłony obserwujemy obecnie w północnym Kosowie (Mitrowicy). Istnienie dwóch państw albańskich ma konsekwencje w skali regionalnej, a nawet globalnej. Niektórzy uznają je za etap budowy Wielkiej Albanii. Kazus Kosowa jest również wykorzystywany przez separatystów w Ukrainie.
W polskim dyskursie publicznym dominuje stereotyp agresywnego i nacjonalistycznego nastawienia Bałkańczyków. Nie wnikając w stopień jego prawdziwości należy stwierdzić, że patriotyzm Albańczyków jest niezwykle silny, a koncepcja narodowej jedności wykracza poza ramy granic państwowych Albanii (i Kosowa). Już XIX-wieczny intelektualista Pashko Vasa podkreślał, że „religią Albańczyków jest albańskość” – do dziś elementem spajającym naród jest nie religia, a wielokulturowe dziedzictwo.
Łączące Albańczyków więzy są nieustannie manifestowane. Przestrzeń publiczna zamieszkiwanych przez nich obszarów pełna jest śladów ich obecności (zarówno historycznej, jak i obecnej). Jednym z przejawów albańskiego patriotyzmu jest przywiązanie do symboli narodowych. Czarny dwugłowy orzeł i podobizny Skanderbega są wszechobecne. Jakość tego marketingu jest dyskusyjna, nie umniejsza jednak jego widoczności w życiu publicznym Albanii i innych zamieszkiwanych przez Albańczyków państw.
Albania dąży do zbliżenia z państwami zachodnimi. W 2009 roku sukcesem zakończyły się starania o dołączenie do NATO. Kolejne państwo – Czarnogórę – przyjęto dopiero w roku 2017! Albania aspiruje także do członkostwa w Unii Europejskiej. Choć od 2014 roku posiada status kandydata, rozpoczęcie negocjacji uzależnione jest od przeprowadzenia reform (zwłaszcza w sądownictwie), walki z korupcją i skuteczniejszej ochrony praw człowieka.
Już teraz widoczna jest poprawa jakości infrastruktury. Realizowane są inwestycje w rozbudowę sieci drogowej i kolejowej. W 2021 roku otwarto międzynarodowy port lotniczy w Kukës. Istotnym osiągnieciem jest usprawnienie komunikacji do Kosowa. Rozwija się również turystyka – poza zabytkami z różnych epok historycznych, Albania posiada atrakcyjne wybrzeże. Dowodem postępującej modernizacji są zmiany zachodzące w Tiranie, która przechodzi urbanistyczną metamorfozę.
Niezwykle ważną inwestycją była przebudowa Piramidy. Wcześniej brutalistyczna konstrukcja mieściła m.in. muzeum poświęcone Enverowi Hodży. Budowlę planowano zburzyć, a na jej miejscu zbudować nowy gmach parlamentu. Jego otwarcie miało nastąpić 28 listopada 2012 roku – w setną rocznicę niepodległości. W maju 2023 roku w przebudowanej Piramidzie otwarto centrum służące edukacji technologicznej młodzieży. 16 października odbył się w nim szczyt Procesu Berlińskiego.
Był to symbol europejskich aspiracji Albanii i osiągniętych przez nią postępów. Dziejowym dokonaniem Albańczyków było jednak zachowanie własnej kultury. Pomogła w tym założona w 1878 roku Liga Prizreńska, badania etnograficzne i językoznawcze. W 1908 roku na kongresie w Manastirze zdecydowano, że do zapisu języka albańskiego powinien być wykorzystywany alfabet łaciński. Już wtedy przyszłość odradzającej się Albanii wiązano z Europą (Zachodnią).
Maciej Adam Baczyński – doktorant II roku w Szkole Doktorskiej Nauk Społecznych Uniwersytetu Łódzkiego, dyscyplina: nauki o polityce i administracji. Prezes Studencko-Doktoranckiego Koła Naukowego Pax Europaea. Interesuje się relacjami polityki z historią i kulturą, zwłaszcza w obszarze pamięci zbiorowej.
