Serbia-Kosowo: czy czeka nas zmiana granic na Bałkanach? [KOMENTARZ]

Jestem gotów się założyć, że jeśli by zadać pytanie o to, który region Europy jest najbardziej „niespokojny” i narażony na poważne konflikty, to wiele osób w odpowiedzi wskazałoby na Bałkany. Nie byłoby zresztą w tym nic dziwnego. Chociaż bowiem od wyniszczających ten region okrutnych wojen minęło już wiele lat, to jednak antagonizmy pomiędzy poszczególnymi grupami etnicznymi zamieszkującymi państwa byłej Jugosławii nadal są niezwykle silne. W chwili obecnej następujące pytanie rozpala komentatorów i ekspertów: czy czeka nas niebawem kolejna zmiana granic w regionie Bałkanów Zachodnich?

Autor: Mateusz Osiecki

Wyrazem wskazanego stanu rzeczy jest chociażby precedens Kosowa, które to w lutym 2008 r. odłączyło się od Serbii i ogłosiło się niepodłym państwem. Ruch ten nastąpił wbrew sprzeciwom Republiki Serbii i wielu innych krajów. Nie powinno więc dziwić, że od tamtego czasu rządy w Belgradzie i Prisztinie delikatnie mówiąc, niechętnie ze sobą koegzystowały. W ostatnich latach jednak związki pomiędzy oboma podmiotami się nasilały – w 2012 r. państwa te za sprawą mediacji ze strony Unii Europejskiej podjęły rozmowy o istotnych kwestiach, m.in. uznaniu praw mniejszości serbskiej zamieszkującej terytorium Kosowa, gospodarowaniu energią elektryczną, czy wzajemnym uznawaniu dyplomów uniwersyteckich. Zaś w sierpniu 2018 r. rządy Serbii i Kosowa zadeklarowały, że chcą dokonać jeszcze jednego manewru, które może zarówno ustabilizować relacje pomiędzy nimi, jak i doprowadzić do kolejnych napięć. Mowa tu o korekcie granic.

Prezydent Kosowa – Hashim Thaçi oraz prezydent Serbii – Aleksandar Vučić mają spotkać się 7 września w Brukseli, aby sfinalizować porozumienie dotyczące wspomnianej korekty. Choć przywódcy nie uzgodnili jeszcze ostatecznej wersji tej umowy, to jednak najprawdopodobniej na jej podstawie północna część Kosowa (zamieszkała w większości przez rodowitych Serbów) zostałaby wcielona z powrotem do Serbii, zaś serbska obecnie Dolina Preszewo, której lwią część populacji stanowią Albańczycy, stałaby się częścią terytorium Kosowa. Jeśli mielibyśmy posłużyć się tutaj językiem prawa międzynarodowego, to powiedzielibyśmy, że dojdzie do wzajemnej cesji terytorium.

Cesja to podstawowy sposób nabywania terytorium przez państwa. Polega on na tym, że dwa podmioty zawierają umowę, na podstawie której fragment terytorium ulega odłączeniu od jednego z państw-stron, by w konsekwencji stać się częścią terytorium drugiego (nie musi mieć ona charakteru wzajemnego, tzn. państwo zrzekające się swojego terytorium niekoniecznie otrzymuje coś w zamian). W praktyce wygląda to tak, że w umowie obaj partnerzy precyzyjnie określają, która część ma podlegać cesji, a następnie cedent (państwo zrzekające się terytorium) przestaje wykonywać nań swoje uprawienia, tj. nie pobiera podatków, nie ściga przestępców, nie buduje obiektów infrastruktury itd. W dalszej kolejności cesjonariusz (państwo uzyskujące terytorium) obejmuje swoją nową część w posiadanie. Umowie cesji zresztą nie musi towarzyszyć żadne odnośne referendum – państwa mają pełną swobodę w decydowaniu, czy vox populi ma być uwzględniony w czynności przekazania terytorium. Gdy chodzi o przypadek Serbii i Kosowa, to póki co żadne źródło nie podaje aby strony były zainteresowane przeprowadzeniem plebiscytu.             

Nietrudno się domyślić, że społeczność międzynarodowa nie jest jednomyślna wobec pomysłu korekty granic na Bałkanach, a swój sprzeciw ostatnio zgłaszały m.in. Niemcy i Stany Zjednoczone. Nie ma to jednak wpływu na skuteczność cesji z formalnego punktu widzenia – w praktyce międzynarodowej „utarło się” już, że poparcie dla aktu cesji ze strony innych państw nie jest wymagane dla jego legalności. Zatem akt taki wywołuje skutki erga omnes (łac. „wobec wszystkich”), co oznacza, że każde państwo świata ma obowiązek traktować przekazany cesjonariuszowi obszar jako legalne terytorium tego ostatniego.           

Pewne jest niemal to, że w dniu podpisania umowy o wzajemnej cesji, Serbia i Kosowo dokonają symbolicznego aktu uznania. Co to oznacza w praktyce? Otóż oba państwa będą mogły wówczas nawiązać stosunki dyplomatyczne, a tym samym zapewnić sobie odpowiednią reprezentację na terytorium sąsiada. Oprócz tego, rządy w Belgradzie i Prisztinie będą wzajemnie respektować swoje akty prawne i przyznawać uprawnienia i immunitety swoim urzędnikom. Innymi słowy, zakończy się okres „ignorowania” siebie na arenie międzynarodowej.          

Czy akt korekty granic wpłynie na utrzymanie stabilizacji w regionie? Na to pytanie niezwykle trudno odpowiedzieć, tym bardziej, że zdania ekspertów w tej kwestii są podzielone. Jedni wskazują na to ryzyko, że oddanie przez Kosowo terenów zamieszkałych przez Serbów stanie się paliwem dla mniejszości serbskiej zaludniającej Bośnię i Hercegowinę w staraniach o secesję. Również inne grupy etniczne w krajach bałkańskich mogłyby zacząć upominać się o niepodległość, co w konsekwencji doprowadziłoby do kolejnych wojen w regionie. Z drugiej strony jednak krok w stronę porozumienia między Belgradem a Prisztiną stałby się ważnym argumentem dla obu krajów w ich staraniach o członkostwo w NATO oraz Unii Europejskiej, co w dalszej perspektywie umocniłoby ich pozycję na kontynencie i zmniejszyło ryzyko wzajemnych konfliktów. Wątpliwości i spekulacje mnożą się jednak w nieskończoność….           

Jak widać, zbliżający się dzień rozmów pomiędzy Vučiciem i Thaçim może zarówno złagodzić napięcia, które wciąż poróżniają bałkańską ludność, jak i przyczynić się do dalszego pogłębiania antagonizmów. Niewątpliwie sam akt cesji terytorium będzie miał dość pozytywny wydźwięk, gdyż w przeszłości porozumienia tego typu z reguły zawierane były przez państwa w atmosferze przyjaźni i w duchu przyszłej współpracy. Pozostaje jedynie mieć nadzieję, że  Serbowie, Albańczycy oraz inne narody bałkańskie zaakceptują decyzję o dokonaniu cesji. Jeśli tak się nie stanie, to region może na nowo zamienić się w gigantyczne pole walki.

 

Mateusz Osiecki – doktorant w Katedrze Prawa Międzynarodowego i Stosunków Międzynarodowych Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego, członek redakcji i autor portalu „Obserwator Międzynarodowy”.

Redakcja

Serwis Obserwator Międzynarodowy, jest niezależnym tytułem prezentującym wydarzenia i przemiany zachodzące we współczesnym świecie.

No Comments Yet

Comments are closed