Dr Michał Zaręba o 13. Zjeździe Komunistycznej Partii Wietnamu [KOMENTARZ]

Zakończony 1. lutego 13. Zjazd Komunistycznej Partii Wietnamu był wydarzeniem, które zdominowało życie polityczne tego kraju w ostatnich tygodniach, lecz znaczenie podjętych decyzji zostało nieco przyćmione przez kolejną falę koronawirusa, która dotknęła Wietnam.

Plakat Komunistycznej Partii Wietnamu w Huế / fot. Jean-Pierre Dalbéra from Paris, France – Environs de Hué, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=24671288

Autor: dr Michał Zaręba

Do stołecznego Hanoi przybyło około 1600 delegatów, którzy dokonali wyboru nowych władz KPW. W ostatnich tygodniach w przestrzeni medialnej pojawiały się różne scenariusze dotyczące obsady kluczowych stanowisk na szczytach władzy w Wietnamie. Narastały pytania o model sprawowania rządów oraz linię polityczną, którą podążał będzie kraj w ciągu najbliższych pięciu lat. Ostateczna decyzja władz Komunistycznej Partii Wietnamu potwierdziła nieoficjalne informacje pojawiające się na kilka dni przed Zjazdem. Nguyễn Phú Trọng został wybrany na stanowisko sekretarza generalnego Komunistycznej Partii Wietnamu na kolejną, trzecią już kadencję.

Personalia XIII Zjazdu Komunistycznej Partii Wietnamu

Wietnamski system kolektywnego przywództwa opiera się na czterech filarach (wietn. tứ trụ), gdzie funkcję sekretarza generalnego KPW, prezydenta, premiera kraju oraz przewodniczącego Zgromadzenia Narodowego sprawują cztery różne osoby. Wiele wskazywało, że zgodnie z zasadą przyjętą w 2001 roku na 9. Zjeździe Partii Nguyễn Phú Trọng po upływie dwóch kadencji na stanowisku szefa KPW, przekaże władzę nad partią. Co więcej, wiek Trọnga, który w tym roku ukończy 77 lat, oraz problemy zdrowotne, z którymi zmagał się w ostatnim czasie, zwiększały prawdopodobieństwo jego politycznej emerytury.

Wpływy Nguyễn Phú Trọnga i jego efektywne działania były widoczne przed 12. Zjazdem KPW w 2016 roku, kiedy to pod pretekstem walki z korupcją skutecznie wyeliminował swoich najpoważniejszych konkurentów politycznych, w tym ówczesnego premiera Nguyễn Tấn Dũnga. Z tego też względu poważnym kandydatem na nowego sekretarza generalnego stał się protegowany i bliski współpracownik Trọnga, Trần Quốc Vượng, kierujący pracami Sekretariatu Komitetu Centralnego, aktywnie zaangażowany w kampanię antykorupcyjną. W historii wyborów wietnamskim władz partyjnych sekretarzem generalnym był przeważnie wybierany polityk spośród osób piastujących w mijającej kadencji jedno ze wskazanych powyżej stanowisk (wietn. lãnh đạo chủ chốt). Zdarzyło się jednak odstępstwo od tej reguły, kiedy to w 1997 roku na czele partii stanął Lê Khả Phiêu, jeden z członków Politbiura, co i tym razem nie wykluczało kandydatury osoby spoza „czwórki”. Z uwagi na fakt małego doświadczenia politycznego wybór Trần Quốc Vượnga był mało prawdopodobny dlatego też pojawił się drugi scenariusz. Zakładał on wybór na sekretarza generalnego partii Nguyễn Xuân Phúca, premiera Wietnamu, doświadczonego dyplomatę, który szczególną popularność zyskał w okresie pandemii Covid-19. Zastępując w wielu obowiązkach borykającego się z problemami zdrowotnymi Nguyễn Phú Trọnga, stał się symbolem udanej walki Wietnamu z koronawirusem. Co więcej, na jego korzyść działało również doświadczenie polityczne na szczeblu centralnym oraz popularność wśród władz lokalnych i w środowisku biznesowym.

Teka szefa wietnamskiego rządu była niemal zawsze powierzana politykowi z doświadczeniem ekonomicznym, pełniącym wcześniej funkcję wicepremiera. Przed 13. Zjazdem początkowo pojawiały się dwie kandydatury, Vương Đình Huệ, stojącego na czele partii w Hanoi, oraz Phạm Bình Minha, wicepremiera i ministra spraw zagranicznych. Huệ do czerwca 2020 roku pełnił funkcję wiceszefa rządu, zastępując na tym stanowisku w 2016 roku Nguyễn Xuân Phúca, Z uwagi na fakt, iż Huệ pełnił wcześniej funkcję ministra finansów, a Minh zajmował się sprawami zagranicznymi, faworytem do premierostwa był Huệ. Osoba Minha pojawia się również w kontekście wyboru na funkcję prezydenta kraju, gdzie doświadczenie dyplomatyczne dawałoby mu przewagę nad pozostałymi kandydatami, tj. Tô Lâmem – ministrem bezpieczeństwa publicznego, oraz Phạm Minh Chínhem, stojącym na czele Wydziału Organizacyjnego. W kontekście wyboru nowego Przewodniczącego Zgromadzenia Narodowego oprócz wspomnianych Minha, Lâma i Chínha wymieniano również Trương Thị Mai, stojącą na czele Wydziału Mobilizacji Społecznej oraz Nguyễn Văn Bìnha, z sekretariatu Komitetu Centralnego. Z czasem jednak coraz więcej wskazywało, iż szef MSZ nie obejmie żadnego z kluczowych stanowisk, a jedno z nich zostanie powierzone Phạm Minh Chínhowi mającemu doświadczenie w strukturach ministerstwa bezpieczeństwa publicznego.

Przed rozpoczęciem Zjazdu na 15. Plenum Komitetu Centralnego podjęto decyzję o zatwierdzeniu dwóch specjalnych przypadków (wietn. trường hợp đặc biệt), co daje możliwość ubiegania się o kluczowe stanowiska osobom powyżej 65 roku życia. Uprawdopodobniało to ostatnie doniesienia o pozostaniu w gromie ścisłego przywództwa dwóch osób Nguyễn Phú Trọnga oraz Nguyễn Xuân Phúca.

Ostatecznie delegaci na 13. Zjazd Komunistycznej Partii Wietnamu podjęli decyzję że obecny sekretarz generalny Trọng pozostanie na stanowisku, pomimo istniejącego limitu dwóch kadencji. Zastrzeżono jednak, że będzie mógł złożyć rezygnację. W historii KPW takie wydarzenie miało już miejsce kiedy w 1997 roku podczas drugiej kadencji ustąpił sekretarz Đỗ Mười (szef partii w latach 1991-97). Po zatwierdzeniu przez Zgromadzenie Narodowe, urząd prezydenta natomiast obejmie doświadczony w dyplomacji Phúc, a na stanowisku premiera zastąpi go ostatecznie Phạm Minh Chính. Można to uznać za niespodziankę, gdyż polityk ten nie posiadał doświadczenia w sprawach ekonomicznych czy na stanowisku wicepremiera. Kryteria te spełniał Vương Đình Huệ, który zostanie jednak nowym przewodniczącym Zgromadzenia Narodowego, z uwagi na niższe miejsce w partyjnej hierarchii od Chínha.

Wśród wielu elementów, które decydują o wyborze nowych władz, czynnik geograficzny odgrywa niebagatelną rolę w obsadzaniu kluczowych stanowisk. Administracyjny podział Wietnamu na trzy regiony: Północny (wietn. Bác Bộ), Centralny (wietn. Trung Bộ) i Południowy (wietn. Nam Bộ) sięgający jeszcze lat 30. XIX wieku, czy partycja kraju po drugiej wojnie światowej, mają bowiem nadal przełożenie na współczesną politykę. Po 1986 roku wybór władz projektowany był tak, aby utrzymać równowagę między trzema regionami, co skutkowało powołaniem na sekretarza generalnego, prezydenta i premiera polityków z trzech różnych regionów kraju. Warto podkreślić, iż czynnik geograficzny nie jest wąskim pojęciem i nie odnosi się tylko do miejsca urodzenia, biorąc również pod uwagę główny region aktywności. I tak urodzeni na Północy Lê Duẩn (sekretarz w latach 1960-86) oraz twarz reform Đổi Mới Nguyễn Văn Linh (1986-91) mogą być uznani za polityków zarówno Północy, skąd pochodzą, jak i Południa, gdzie prowadzili działalność polityczną. Od VII Zjazdu w 1991 roku sekretarzem generalnym KPW zostawał polityk urodzony i związany politycznie z Północą, a premierem członek partii z Południa. W 2016 roku urząd szefa rządu objął jednak pochodzący z Centralnego Wietnamu Nguyễn Xuân Phúc, co argumentowano faktem, iż żaden kandydat z Południa nie spełniał wymagań partii. Sekretarzem generalnym KPW został ponownie wybrany Nguyễn Phú Trọng, prezydentem Trần Đại Quang, a Południe reprezentowała przewodnicząca ZN Nguyễn Thị Kim Ngân. W efekcie decyzji, które zapadły na XIII Zjeździe Komunistycznej partii Wietnamu, pośród czterech kluczowych stanowisk nie będzie reprezentanta południowej części Wietnamu, a funkcję sekretarza generalnego oraz premiera będą sprawować członkowie partii związani politycznie z Północą.

***

Z punktu widzenia doboru kadr model wietnamski może być uznany za wzorowany na doświadczeniach chińskich, ale tylko w ograniczonym aspekcie. Premierem w obu przypadkach zostaje polityk z doświadczeniem ekonomicznym, choć tegoroczny Zjazd KPW wyjątkowo wskazał na to stanowisko Chínha, który nie posiadał takich kwalifikacji. Drugie podobieństwo wynika z braku ograniczenia wieku w odniesieniu do obejmowania stanowisk – tu Komunistyczna Partia Chin zrobiła wyjątek dla Xi Jinpinga, natomiast wietnamska mówi o „głównych stanowiskach”. W odróżnieniu od Chin polityk kierujący państwem nie łączy funkcji i nie jest jednocześnie sekretarzem partii oraz głową państwa. Po śmierci prezydenta Wietnamu Trần Đại Quanga w 2018 roku, obowiązki prezydenta powierzono pełniącemu funkcję sekretarza generalnego KPW Nguyễn Phú Trọngowi, odchodząc od zasady czterech filarów. Wskazane odstępstwo było jednak spowodowane nietypową sytuacją, nie zaś chęcią odejścia od tej formy kolektywnego przywództwa. Po śmierci prezydenta Quanga, nominacja polityka spoza wybranej w 2016 roku czwórki, mogłaby uruchomić lawinę zmian personalnych w organach partii. Proces ten wymagałby szeroko zakrojonych negocjacji, co mogłoby zapoczątkować wewnątrzpartyjną rywalizację na ponad dwa lata przed planowanym XIII Zjazdem, burząc ustalony pięć lat temu układ sił w partii. Wśród działaczy partyjnych pojawiały się jednak głosy, popierające zaadaptowanie modelu władzy według chińskiego i laotańskiego wzorca, gdzie funkcja głowy państwa i szefa partii jest łączona. Czterofilarowy model uznawany jest jednak w Wietnamie za odpowiednie narzędzie utrzymywania równowagi między różnymi ośrodkami decyzyjnymi, uniemożliwiając jednocześnie koncentrację władzy w rękach jednego polityka. Co więcej, obsada czterech stanowisk daje również możliwość zbalansowania wpływów poszczególnych frakcji czy regionów.

Ponadto model wietnamski różni się od chińskiego, a istotną różnicą jest również fakt, iż przywódca państwa nie zaczynał swojej kariery partyjno-państwowej na najniższych szczeblach administracji. Trần Đại Quang był związany z Ministerstwem Bezpieczeństwa Publicznego, podczas gdy Xi Jinping przeszedł wszystkie szczeble administracji partyjno-państwowej. Przed Quangiem ostatnim politykiem, zajmującym jedno z czterech kluczowych stanowisk w strukturach wietnamskich władz, a powiązanym z resortami siłowymi był Lê Khả Phiêu (sekretarz partii w latach 1997-2001). Stał on na czele Głównego Departamentu Politycznego Wietnamskiej Armii Ludowej. Wskazany na kolejnego premiera Phạm Minh Chính, podobnie jak Quang, również zdobywał doświadczenie pracując w Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego, choć pełnił także funkcję szefa partii w prowincji Quảng Ninh. Reprezentację członków KPW związanych z owym resortem dopełnia gen. Tô Lâm, stojący na jego czele od 2016 roku. Dwóch przedstawicieli w nowym Politbiurze ma również Wietnamska Armia Ludowa, którą reprezentują generałowie Phan Văn Giang, szef sztabu generalnego i wiceminister obrony, oraz Lương Cường stojący na czele Głównego Departamentu Politycznego. W XIII Biurze Politycznym rysuje się jednak znaczna przewaga osób silnie związanych ze strukturami partyjnymi niż administracją rządową, czego dowodem jest nominacja do Politbiura siedmiu członków KPW stojących na czele centralnych wydziałów KC. Prowadzi to do wniosku, iż Trọng chce wzmocnić rolę partii, kosztem struktur rządowych, której reprezentację w XIII Politbiurze stanowią zaledwie trzy osoby. I w tym aspekcie należy uznać, iż obiera ścieżkę, którą aktualnie podąża Chińska Republika Ludowa.

Dr Michał Zaręba – analityk Ośrodka Spraw Azjatyckich Uniwersytetu Łódzkiego. Autor publikujemy dzięki uprzejmości Autora.

Oryginalny tekst znajduje się pod adresem tu.

Redakcja

Serwis Obserwator Międzynarodowy, jest niezależnym tytułem prezentującym wydarzenia i przemiany zachodzące we współczesnym świecie.