Proces kreowania strategii „nowych wojen” [ANALIZA]

Najbardziej znaną definicją wojny jest ta zaproponowana przez Carla von Clausewitza, który rozumiał ją jako „akt przemocy celem zmuszenia przeciwnika do wypełnienia naszej woli”. W związku z tym stanowiła ona narzędzie finansowane przez władze państwowe w celu walki z innymi państwami. Odpowiadała ona za realizację interesów danego państwa przy pomocy jego armii. „Stare” wojny toczono zarówno z powodów geopolitycznych, jak i ideologicznych, co związane było ze współzawodnictwem i chęcią narzucenia innym swojej woli. W celu wzmocnienia swojego ośrodka władzy państwo poszerzało swoje wpływy polityczne, ekonomiczne oraz kulturowe poprzez podbój terytorium pokonanego przeciwnika. Oczywiście prowadzenie wojen zmieniało się na przestrzeni wieków, co związane było z rozwojem technologicznym.

I wojna w Zatoce Perskiej / fot. JO1 Gawlowicz – DN-ST-92-00823, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=9741358

Autor: Łukasz Sławomir Fraszka

Jednakże wraz ze zmianami geopolitycznymi doszło do zmian w charakterze działań wojennych. Proces globalizacji wpłynął na badania nad współczesnymi konfliktami, wynika to z zachodzących zmian w samym wymiarze konfliktów. Oddziaływanie globalizacji na politykę współczesnych państw, a także na światową gospodarkę przyczyniło się do tego, że współczesne konflikty nie mają już charakteru lokalnego i nie da się ich już prowadzić konwencjonalnymi metodami.

„Nowe wojny” różnią się od „starych” tym, że są związane ze zjawiskiem dysfunkcji państw narodowych, czyli z brakiem sprawnych struktur państwowych, które mogłyby efektywnie sprawować kontrolę nad swoim terytorium, a także nad ludnością, która je zamieszkuje. W związku z tym, współczesne wojny opierają się na polityce tożsamości, tym samym wiążą się z procesami rozbijania państwa, wykorzystując przy tym nowe metody komunikowania.

Rozważania nad istotą „nowych wojen” pozwalają zauważyć, że nie posiadają one ani charakteru geopolitycznego, ponieważ nie dotyczą dostępu do m.in. wodnych szlaków handlowych, czy do bogactw naturalnych, ani charakteru ideologicznego, bowiem nie przebiegają np. na linii demokracja-komunizm, jak to było w czasach zimnej wojny.

„Nowe wojny” skupiają się na interesach jednostki albo grup, w związku z tym ich elementem charakterystycznym stała się nieuzasadniona przemoc wewnętrzna ze strony nieregularnych oddziałów paramilitarnych. „Nowe wojny” wykorzystują metody zastraszania i terroru przeciwko ludziom o odmiennej tożsamości, aby zdobyć poparcie ludności o podobnej przynależności narodowo-etnicznej (lub religijnej), wzmacniając w ten sposób władzę przywódców politycznych. Wzrost braku poczucia bezpieczeństwa wśród społeczeństwa przyczynia się do tego, że władzy łatwiej jest nim kontrolować.

„Nowe wojny” mają charakter cywilny, ponieważ w większości przypadków przemoc jest skierowana przeciwko cywilom, przez co sprzeczna jest z teorią monopolu mówiącą o tym, że oznaką państwowości jest utrzymanie przez władzę państwową monopolu na przemoc.

„Nowe wojny” charakteryzują się obecnością jednostek bojowych posiadających zarówno charakter państwowy, jak i niepaństwowy. Oczywiście istnieją regularne siły zbrojne, jednakże przez nieefektywność władz państwowych nie posiadają one spójnej strategii ani taktyki. Przez co swoją obecność poszerzają bandyci, powstańcy, bojówki partyjne, niezależne grupy paramilitarne, watażkowie, pojawiają się także prywatne firmy wojskowe i zagraniczni najemnicy, którzy nie posiadają dyscypliny wojskowej, przez co dopuszczają się aktów przemocy na ludności cywilnej. „Nowe” działania wojenne mają na celu zdobycie poparcia miejscowej ludności, a nie jak to było wcześniej zdobycie terytorium innego państwa.

„Nowe wojny” charakteryzują się także tym, że działają w nich po pierwsze regularne oddziały zagraniczne będące pod zwierzchnictwem organizacji międzynarodowych. Po drugie, jednostki samoobrony składające się z ochotników próbujących bronić swoich domów, jednakże ich trwałość jest uzależniona od dostępnych środków finansowych. Sprawia to, że ​​skutki tych konfliktów są nawet większe niż w przypadku „starych” wojen, ponieważ dotykają samego rdzenia struktury społecznej narodu, zagrażając jego politycznemu i gospodarczemu rozwojowi.

Działania te sprowadzają się do wysiedlenia ludności o odmiennej tożsamości, a nawet czystek etnicznych. Można zauważyć, że „nowe wojny” wykorzystują taktykę spalonej ziemi poprzez fizyczne i ekonomiczne uczynienie terenów zamieszkanych przez ludność o odmiennej tożsamości za nienadające do życia. Wymienić tu należy ataki na cele cywilne, tj. domy rodzinne, szkoły, źródła wody pitnej, targowiska, szpitale, a także oblężenia miast czy klęskę głodu. Stosowane są również metody psychologiczne poprzez regularne gwałty i wykorzystywanie seksualne kobiet lub publiczne poniżanie. Przemoc widoczna też jest za granicą, w sąsiednich krajach bezpośrednio dotkniętych „nowymi wojnami”, bowiem stają one przed wyzwaniem jakim jest niechęć ich społeczności wobec uchodźców uciekających z terenów działań zbrojnych.

Przekłada się to także na gospodarcze konsekwencje dla państwa, takich jak straty w handlu. „Nowe wojny” przyczyniają się do dezintegracji nie tylko terytorialnej, ale także gospodarczej. Przez działania wojenne są zamykane rynki zewnętrzne, bowiem nie na strony konfliktu, a na państwo, w którym się on odbywa narzucane są międzynarodowe sankcje gospodarcze. Działania te jeszcze bardziej odbijają się na ludności cywilnej, ponieważ rządy, jak i inne grupy działające na danym obszarze muszą znaleźć inne źródła dochodów. W związku z tym wzrasta m.in. handel ludźmi, grabieże, rabunki czy wymuszenia, ale także pobieranie dodatkowych podatków i danin.

Poza tym niemożliwa jest produkcja wewnętrzna, gdyż potrzebna do niej infrastruktura najczęściej uległa zniszczeniu. Dlatego też, dalsze działania zbrojne nie są możliwe bez pomocy z zewnątrz. W pierwszej kolejności należy wymienić tu prywatne przelewy środków pieniężnych od członków rodziny mieszkających za granicą. Po drugie, zaangażowanie diaspory, która jako niepaństwowy uczestnik stosunków międzynarodowych współdziała z podmiotami państwowymi, przede wszystkim z państwem przyjmującym, jak i z państwem pochodzenia. Po trzecie, wsparcie ze strony obcych rządów, w tym pomoc humanitarną.

Wiele cech charakterystycznych „nowych wojen” można znaleźć w „starych” wojnach, w szczególności w tych, które miały miejsce poza Europą w czasach kolonialnych i podczas zimnej wojny, czyli konfliktów o niskiej intensywności. Ich wspólnymi cechami są nieefektywność władzy państwowej, brak odpowiedniej infrastruktury, stagnacja lub kryzys gospodarczy, problemy z przestrzeganiem praw człowieka, skorumpowana elita polityczna, dochodzą do tego także trudne relacje cywilno-wojskowe.

Zauważyć należy, że koncepcja „nowych wojen” jest szczególnie istotna, zwłaszcza w kontekście zrozumienia współczesnej koncepcji bezpieczeństwa zarówno w wymiarze personalnym, społecznym, politycznym, jak i gospodarczym. Pojęcie „nowych wojen” powinno być postrzegane jako kategoria analityczna przydatna w wyjaśnianiu przypadków konfliktów w dzisiejszym zglobalizowanym środowisku bezpieczeństwa. W związku z tym może pomóc w zrozumieniu tła współczesnych konfliktów, a także zostać wykorzystana do wypracowania politycznych rozwiązań.

Paradygmat zarówno „nowych”, jak i „starych” wojen ukazuje, że są to działania zmierzające do osiągnięcia celu z wykorzystaniem czynnika militarnego, a zatem są aktem politycznym. Tym samym należy uznać, że Clausewitz miał rację twierdząc, że „wojna jest jedynie kontynuacją polityki innymi środkami”.

Łukasz Sławomir Fraszka – absolwent politologii (specjalność bezpieczeństwo międzynarodowe); e-mail: lukasz.fraszka@gmail.com

Wykorzystana literatura:

  • Clausewitz C., O wojnie, Warszawa 1958.
  • Kołodziejczyk A., Czym są i gdzie powstają “nowe wojny”? [w:] Oblicza współczesnych wojen, red. M. Kubiak, R. Wróblewski, Warszawa 2018, s. 113-138.
  • Kraj K., Wojny asymetryczne czy miatieżewojna Jewgienija Messnera zagrożeniem dla bezpieczeństwa w XXI wieku, „Bezpieczeństwo. Teoria i Praktyka” 2012, nr 3 (VIII), s. 33-39.
  • Nowaczyk O., Oblicza wojen XXI wieku, „Studia Sociologica” 2011, nr 21, s. 67-82.
  • Olzacka E., Globalizacja a nowe wojny – perspektywa kulturowa, „Kultura – Historia – Globalizacja” 2013, nr 13, s. 91-104.
  • Rakowski M., „Nowe wojny” – wybrane aspekty asymetrycznych konfliktów w cyberprzestrzeni, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego” 2017, nr 17 (9), s. 254-270.
  • Sabak Z., Wojna wszystkich ze wszystkimi: podstawy teoretyczne i mechanizm zjawiska, [w:] Oblicza współczesnych wojen, red. M. Kubiak, R. Wróblewski, Warszawa 2018, s. 79-111.
  • Skrzyp J., Geopolityka wczoraj, dziś i jutro, „Przegląd Geopolityczny” 2010, t. 2, s. 11-28.
  • Smith R., Przydatność siły militarnej. Sztuka wojenna we współczesnym świecie, Warszawa 2010.
  • Wejkszner A., Wojny XXI wieku. Istota współczesnych konfliktów asymetrycznych, [w:] Zagrożenia asymetryczne współczesnego świata, red. S. Wojciechowski, R. Fiedler, Poznań 2009, s. 119-127.
Redakcja

Serwis Obserwator Międzynarodowy, jest niezależnym tytułem prezentującym wydarzenia i przemiany zachodzące we współczesnym świecie.

No Comments Yet

Comments are closed