Od momentu wybuchu pełnoskalowej wojny w Ukrainie ponad 60 tys. uchodźców wojennych znad Dniepru otrzymało azyl w Portugalii. Społeczeństwo ma pozytywny stosunek do Ukraińców, a państwo pozostaje atrakcyjną destynacją dla osób poszukujących schronienia przed wojną.
Autor: Anna Ivanusa
Sytuacja Ukraińców w Portugalii w 2022 roku
Według danych Agencji Integracji, Migracji i Azylu (AIMA), od rozpoczęcia rosyjskiej agresji na Kijów 24 lutego 2022 roku w Portugalii znalazło schronienie ponad 60 tys. uchodźców wojennych z Ukrainy. Zgodnie z portugalskim prawem, mogli oni uzyskać status tymczasowej ochrony (pedido de proteção temporária), który dawał im prawo do pobytu w kraju na okres jednego roku z możliwością przedłużenia o kolejny rok.
Aby uzyskać status tymczasowej ochrony, pierwsi uchodźcy musieli zgłosić się do Służby ds. Cudzoziemców i Granic (SEF). Procedura była maksymalnie uproszczona: nie wymagała gromadzenia dokumentów, w krótkim czasie można było uzyskać pozwolenie na pracę, dostęp do bezpłatnej opieki medycznej, założyć konto bankowe i korzystać z pomocy społecznej. Na przykład, wnioskodawca miał prawo do zasiłku rodzinnego na dzieci i młodzież, a także do prenatalnej pomocy rodzinnej oraz „Dochodu z integracji społecznej (RSI)”. Jego wysokość wynosi mniej niż 200 euro miesięcznie dla dorosłych i 100 euro na dziecko. Jednak te świadczenia były dostępne tylko dla tych osób, które nie mają innych źródeł dochodu.
W czerwcu 2022 roku rząd portugalski po raz pierwszy przedłużył tzw. tymczasową ochronę dla Ukraińców. Procedura uzyskania statusu pozostała prosta, ale pojawiły się nowe wyzwania. Na przykład w niektórych regionach pracownicy SEF byli niewystarczająco poinformowani o programie, co prowadziło do opóźnień w rozpatrywaniu wniosków. Pojawiły się również trudności z uzyskaniem numerów społecznych i medycznych, a to utrudniało dostęp do usług. Nie zważając na trudności, Portugalia pozostaje atrakcyjną destynacją osób poszukujących schronienia przed wojną.
Warunki legalizacji
Aktualnie proces legalizacji Ukraińców w Portugalii jest realizowany przez nowo-utworzoną Agencję ds. Integracji, Migracji i Azylu (AIMA). Należy złożyć wniosek z prośbą o przyznanie statusu tymczasowej ochrony. Następnie Ukraińcy mogą uzyskać numer ubezpieczenia społecznego (NISS), numer identyfikacji podatkowej (NIF) oraz numer użytkownika Narodowej Służby Zdrowia.
Osoby, które uzyskały status tymczasowej ochrony, mają prawo do zatrudnienia bez dodatkowych zezwoleń. Jest to niezwykle istotne, ponieważ Ukraina nie należy do Unii Europejskiej. Portugalski rynek pracy oferuje możliwości zatrudnienia w takich sektorach jak rolnictwo, budownictwo, sektor usług i przemysł. W rolnictwie można znaleźć pracę przy zbiorze plonów i na farmach. W budownictwie Ukraińcy mogą pracować jako niewykwalifikowani robotnicy i budowniczowie. Sektor usług oferuje wakaty w hotelach, restauracjach i usługach sprzątających, a przemysł w tekstylnym, meblowym i metalurgicznym. W celu uzyskania wsparcia w procesach poszukiwania pracy czy rejestracji własnej działalności gospodarczej, można zgłaszać się do portugalskiej publicznej służby zatrudnienia – Instituto de Emprego e Formação Profissional (IEFP).
Edukacja
Ukraińskie dzieci i młodzież mają dostęp do systemu edukacji w Portugalii na tych samych warunkach, co obywatele Portugalii. Dzieci mogą pobierać naukę nieodpłatnie i uczęszczać do publicznych szkół. Ponadto, są dostępne ukraińskie szkoły sobotnie, które są uprawnione do wydawania dyplomów państwowych. Ukraińscy studenci mogą skorzystać ze Specjalnego Statutu Studenta Międzynarodowego, który zapewnia dostęp do stypendiów socjalnych i gwarantuje równe warunki z portugalskimi studentami. Programy szkoleniowe i podnoszenia kwalifikacji zawodowych są dostępne w placówkach edukacyjnych oraz poprzez IEFP. W celu lepszej integracji oferowane są bezpłatne kursy języka portugalskiego.
Największe wyzwania
Z ostatnich danych portugalskiej służby ds. cudzoziemców wynika, że od 24 lutego 2022 roku Portugalia wydała ponad 60 tysięcy zezwoleń na przyznanie statusu tymczasowej ochrony. Najwięcej wniosków o azyl zostało rozpatrzonych w Lizbonie, Cascais, Porto i Sintrze. Portugalskie społeczeństwo ma pozytywny stosunek do Ukraińców. Wszyscy współczują i życzą zwycięstwa. Wiele lokalnych społeczności i organizacji aktywnie pomaga uchodźcom z Ukrainy, zapewniając im zakwaterowanie, żywność i inne niezbędne rzeczy. Jednak wraz ze wzrostem liczby uchodźców pojawiają się problemy z zapewnieniem mieszkania i zatrudnienia. Niektórzy uchodźcy w Portugalii mieszkali w obiektach miejskich, takich jak hotele. Inni są zmuszeni do wynajmu mieszkania. Najczęściej w miastach, gdzie jest stosunkowo łatwo znaleźć zatrudnienie, za wynajem mieszkania trzeba zapłacić 500-600 euro. Na wsiach koszty zakwaterowania spadają nawet do 300 euro. W Lizbonie cena za wynajem mieszkania zaczyna się od 1000 euro w górę.
Polska czy Portugalia?
W Polsce proces legalizacji dla Ukraińców również został uproszczony po rozpoczęciu wojny. Ukraińcy mogli uzyskać tymczasową ochronę, która dawała im prawo do pobytu, zatrudnienia, opieki medycznej i edukacji. Jednak w Polsce proces aplikacji był nieco szybszy i lepiej zorganizowany w porównaniu z Portugalią. W Polsce organy krajowe i lokalne szybciej reagowały na rosnącą liczbę uchodźców, co pozwoliło uniknąć wielu problemów związanych z biurokracją i opóźnieniami w świadczeniu usług.
Portugalia, podobnie jak wiele innych krajów UE, aktywnie przyjmuje ukraińskich uchodźców i udziela im wsparcia społecznego. Pomimo pewnych trudności związanych z biurokracją i zapewnieniem mieszkania, Ukraińcy otrzymują niezbędną pomoc i wsparcie. Jednak w porównaniu z Polską, proces legalizacji w Portugalii może być bardziej czasochłonny i wymagać większych wysiłków ze strony uchodźców.
Anna Ivanusa – studentka politologii na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politologicznych Uniwersytetu Łódzkiego. Członkini Koła Naukowego Europy Środkowej i Wschodniej. Urodziła się w Czerwonogrodzie w obwodzie lwowskim, na pograniczu ukraińsko-polskim. Od lipca 2022 roku mieszka w Łodzi. Studiuje stacjonarnie politologię na Uniwersytecie Łódzkim, wcześniej studiowała prawo w Kijowie. Uczestniczyła również w programie wymiany studenckiej Erasmus+ na Uniwersytecie Nova de Lisboa w Portugalii.
