„25 milionów iskier” autorstwa Andrew Leona Hanny to poruszający reportaż, który przenosi czytelnika do Az-Zatari, obozu dla syryjskich uchodźców znajdującego się w Jordanii.

Autor: dr Anna Głogowska-Balcerzak
Książka opowiada o trzech kobietach: Jasminie, Asmie i Malak oraz ich niezwykłej determinacji. Jasmina, która w Syrii zajmowała się organizacją ślubów, sprzedała swoją biżuterię, aby móc rozpocząć działalność na nowo. Malak uzyskała stypendium i podjęła studia, aby móc lepiej służyć swojej rodzinie i społeczności, jednak w wolnym czasie zajmuje się swoją największą pasją – malarstwem. Udało jej się otworzyć galerię, a jej obrazy kupują ludzie z całego świata. Asma, która zawsze marzyła o tym aby zostać nauczycielką, w Az-Zatari organizowała spotkania czytelnicze dla dzieci. Na przykładzie historii trzech bohaterek, jak i innych drugoplanowych postaci, autor udowadnia, że prowadzenie działalności zarobkowej może stanowić istotny element odzyskiwania poczucia godności, umożliwiając jednocześnie wyjście z roli ofiary[i]. Opisane przez niego zjawisko występuje w mniejszym lub większym stopniu we wszystkich obozach dla uchodźców: w tych niezwykle trudnych warunkach ludzie próbują bowiem odbudowywać swoje życie, a przedsiębiorczość staje się jedną z dróg powrotu do względnej normalności. Sam autor jest zresztą aktywnie zaangażowany w pomoc tego rodzaju, a znaczna część środków uzyskanych ze sprzedaży książki „25 milionów iskier” przeznaczył na wsparcie działalności uchodźców i uchodźczyń z Az-Zatari oraz innych miejsc na świecie.
Książka przekazuje też istotne fakty dotyczące zjawiska przymusowych migracji. Wbrew temu co może się wydawać, współcześnie większość uchodźców nie trafia do państw globalnej północy. Schronienie znajdują przede wszystkim w państwach ościennych, takich jak Jordania, Turcja, Pakistan, Kenia[ii] czy Uganda. Jednak państwa te same borykają się z wieloma problemami wewnętrznymi. Nie ma tam miejsc pracy ani programów socjalnych dla uchodźców, więc często pozostają oni skazani na wieloletnie życie w obozach. Obozy są zatem przekształcane w quasi-miasta, zamknięte ekosystemy z rozwijającymi się gospodarkami. Wraz z ucieczką z kraju pochodzenia nie znikają bowiem codzienne potrzeby dotkniętych przesiedleniem ludzi. Przedsiębiorczość jest więc nie tylko sposobem na odzyskanie poczucia godności, ale też przyczynienia się do poprawy jakości życia tych społeczności. Uznanie i docenienie przez autora przedsiębiorczej energii uchodźców i uchodźczyń ma na celu ukazanie, że niejednokrotnie osoby te wnoszą więcej, niż otrzymują od państw, w których przyszło im żyć. Książka spełnia tę rolę, jednak jest to tylko jeden z wielu aspektów w dyskusji o przyczynach i rozwiązaniach globalnego kryzysu uchodźczego, wywołanego przez konflikty na całym świecie[iii].
Choć w książce znajdziemy fragmenty poświęcone dramatycznym wydarzeniom z życia bohaterek i opisom początków wojny domowej w Syrii, to jednak ogólny wydźwięk tej lektury jest co do zasady inspirujący. Zamiast koncentrować się wyłącznie na traumatycznych doświadczeniach uchodźców i uchodźczyń, A.L. Hanna pisze o ich determinacji i osiągnięciach. Książka kończy się jednak realistycznym akcentem. Az-Zatari, mimo całej swojej energii, jest nadal niemal w całości utrzymywane przez pomoc zewnętrzną. Pomimo wysiłków samych mieszkańców i zaangażowania szeregu podmiotów zagranicznych nie jest to miejsce, w którym którakolwiek z bohaterek chciałaby pozostać na zawsze i wychowywać swoje dzieci. Dlatego też Asma złożyła wniosek o wyjazd do Kanady, z kolei Jasmina i Malak pragną wrócić do Dary i Damaszku.
Nie sposób w tym miejscu nie odnieść się do wydarzeń bieżących. Po obaleniu w grudniu 2024 roku reżimu Baszara al-Assada trudna sytuacja syryjskich uchodźców dodatkowo się skomplikowała. Choć wielu z ponad 6 milionów Syryjczyków, którzy uciekli z kraju po 2011 roku, może mieć nadzieję na powrót do ojczyzny, wciąż nie jest jasne, czy dla wszystkich będzie to możliwie i przede wszystkim – bezpieczne. Syria jest zniszczona przez lata konfliktu, okrutnej dyktatury, a także przez trzęsienie ziemi z 2023 roku. Wprawdzie upadek reżimu daje pewną nadzieję na lepszą przyszłość, niemniej powrót uchodźców do Syrii będzie wymagał czasu i znacznych inwestycji w odbudowę kraju. Tuż po ucieczce Baszszara al-Asada niektóre państwa europejskie wstrzymały rozpatrywanie wniosków o udzielenie ochrony od Syryjczyków, co wydaje się decyzją podjętą nieco na wyrost, wobec wciąż niepewnej i trudnej do przewidzenia sytuacji w tym kraju.
- Tytuł: 25 milionów iskier. Nieznane historie przedsiębiorczości uchodźczyń
- Autor: Andrew Leon Hanna
- Przekład: Maria Moskal
- Konsultacja arabistyczna, transkrypcja języka arabskiego: dr Małgorzata Kniaź, Katedra Porównawczych Studiów Cywilizacji UJ
- Seria: Mundus
- Liczba stron: 224
- Rok wydania: 2024
- Wydawnictwo: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
- Więcej informacji tu.
[i] https://bowiem.wuj.pl/ksiazka/25-milionow-iskier
[ii] Ben Rawlence, Miasto cierni – największy obóz dla uchodźców, Wyd. Czarne, Warszawa 2017.
[iii] https://www.washingtonindependentreviewofbooks.com/bookreview/25-million-sparks