Konflikt zbrojny w Strefie Gazy – analiza prawnomiędzynarodowa

Wojna w Strefie Gazy, rozpoczęta 7 października 2023 roku atakiem Hamasu na Izrael, jest jednym z najbardziej palących wydarzeń, w obliczu których stoi dzisiaj społeczność międzynarodowa. Jest ona elementem o wiele szerszego, wieloletniego konfliktu izraelsko-palestyńskiego, który jest skomplikowany – zarówno historycznie, jak i prawnie. Praca ma na celu przedstawienie charakteru prawnego konfliktu oraz zbadanie naruszeń prawa międzynarodowego przez walczące strony. Uwaga została poświęcona głównie zbrodniom Hamasu oraz ludobójstwu, którego może dopuszczać się Izrael.

Zniszczenia w Strefie Gazy / fot. WAFA (Q2915969) in contract with a local company (APAimages)‏‏ – Correspondence with Wiki Palestine (Q117834684)‏‏, Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=138775621

Autor: Karol Skowron

Zarys historyczny konfliktu

Swoje korzenie ma on jeszcze w XIX wieku, kiedy to, wraz z rozwojem ruchu syjonistycznego, coraz większe grupy żydowskich osadników, tzw. olim, zaczęły stopniowo napływać do osmańskiej Palestyny w kolejnych falach – alijach. Wraz ze wzrostem ich liczby coraz bardziej widoczne zaczęły być podziały w nowo formującym się społeczeństwie, a ono samo zaczęło zyskiwać miano podwójnego – przez wzgląd na tworzenie przez Żydów i Palestyńczyków odrębnych instytucji politycznych i finansowych, oraz skrajną niechęć do jakiejkolwiek kooperacji między dwoma grupami. Dzieje brytyjskiego mandatu Palestyny upłynęły pod znakiem zamieszek i bojkotowania wszelkich zmian prawnych. 14 maja 1948 roku proklamowano niepodległość państwa Izrael, w konsekwencji czego wybuchła pełnoskalowa wojna z państwami arabskimi. Zwycięstwo Izraela doprowadziło z jednej strony do ugruntowania jego pozycji, zaś z drugiej, do Nakby – exodusu z kraju 700 tysięcy Palestyńczyków, których potomkowie do dziś posiadają status uchodźców. Sytuacja polityczno-prawna konfliktu uległa znacznej zmianie w chwili wygrania przez państwo Izrael wojny sześciodniowej w 1967 roku, kiedy Izrael zaanektował Wschodnią Jerozolimę, zajął Zachodni Brzeg, Strefę Gazy, wraz ze zwróconym później półwyspem Synaj i Wzgórzami Golan. Tereny te, zamieszkane przez ponad milion Arabów, znalazły się pod okupacją wojskową, wzmagając tendencje narodowowyzwoleńcze i zmieniając oblicze tego konfliktu, dotychczas toczącego się głównie między państwami. Powstanie organizacji zbrojnych mających uznanie międzynarodowe – jak Fatah czy OWP – wielokrotnie odpowiedzialnych za akcje terrorystyczne, położyło grunt pod nagłośnienie sprawy palestyńskiej. Dzięki naciskowi opinii publicznej, a także dobrej woli światowych przywódców, w 1993 roku doszło do zawiązania porozumień w Oslo, kładących fundament pod rozwiązanie dwupaństwowe konfliktu. Do tych wiekopomnych wydarzeń, prowadzących do zakończenia wojny, doszło mimo trwającej brutalnej palestyńskiej Intifady i powszechnych aktów terroru z obu stron. Grupy ekstremistów, m.in. Hamas, sprzeciwiały się pokojowym rozwiązaniom i starały się je storpedować, w choćby najbardziej brutalny sposób. W dokonanych przez nich zamachach terrorystycznych zginęło wtedy kilkaset Żydów. Z kolei jeden z architektów porozumienia, premier Yitzhak Rabin, został zabity przez obywatela Izraela. Dojście do władzy Binjamina Netanjahu w 1999 roku, a także walki Hamasu z władzami Palestyny, doprowadziły ostatecznie do upadku porozumień. Od tamtej pory kwestia uchodźców, izraelskiego osadnictwa na Zachodnim Brzegu i w Strefie Gazy oraz terrorystyczny charakter władz palestyńskich w Gazie, utrudnia wszelkie formy zakończenia konfliktu.

Od ponad 20 lat, na skutek różnorodnych kryzysów, wielokrotnie dochodziło do intensyfikacji starć, ze szczególnym uwzględnieniem wydarzeń w latach 2008, 2014 i 2021. Zagrożenie terroryzmem na obszarze Jerozolimy oraz innych miast ze strony grup fanatyków pozostawało bardzo wysokie, a tendencje niepodległościowe Palestyńczyków, mimo powołania Autonomii Palestyńskiej, wciąż pozostawały niezaspokojone. Izrael, poprzez szeroko zakrojone operacje zbrojne, próbował doprowadzić do normalizacji sytuacji na terenach Palestyny.

Obecnie trwająca wojna miała swój początek 7 października 202 roku, kiedy to Hamas dokonał skoordynowanej inkursji w głąb Izraela, której założeniem było wywołanie jak największego spustoszenia pośród ludności cywilnej. Na skutek ataku, okrzykniętego mianem największego zamachu terrorystycznego w historii Izraela, zginęło 1200 osób, a kolejne 251 zostało porwanych. Po tych wydarzeniach władze Izraela wypowiedziały Hamasowi wojnę i zadeklarowały walkę do całkowitego rozbicia Hamasu i uwolnienia pojmanych obywateli. Wojna w Strefie Gazy prowadzona jest przede wszystkim za pośrednictwem bombardowań lotniczych. Od początku wojny zginęło 50 tysięcy osób, z czego ponad połowę stanowią kobiety oraz dzieci.

Klasyfikacja konfliktu

Konflikt zbrojny w Strefie Gazy jest bardzo złożony, wobec czego kwestia jego klasyfikacji wymaga odpowiedniego przedstawienia. Nie można w sposób jednoznaczny zakwalifikować go jako konflikt międzynarodowy lub niemiędzynarodowy. Do przyczyn powyższego należy między innymi kwestia państwowości Palestyny, uznania Hamasu za nielegalne źródło władzy w Strefie Gazy, kwestia sprawowania „efektywnej kontroli” w ramach okupacji izraelskiej. Żadna z interpretacji nie jest w pełni obiektywna. Należy także mieć na uwadze, że różnice między poszczególnymi interpretacjami nie są daleko idące, ale mają wpływ na niektóre elementy praktyczne, m.in. funkcjonowanie niektórych artykułów prawa międzynarodowego oraz uznawanie odpowiedzialności za konkretne czyny przez trybunały międzynarodowe.

Konflikt mieszany

Międzynarodowy Trybunał Karny (MTK) uznaje, że charakter wojny w Gazie zbliża się do konfliktu mieszanego. Ma on znamiona zarówno konfliktu niemiędzynarodowego, jak i międzynarodowego oraz okupacji. Oddzielne konflikty zachodzą także między różnymi podmiotami – pomiędzy Izraelem a Hamasem, dalej z władzami Palestyny. Hamas, choć de facto rządzi w Strefie Gazy (nie tylko sprawuje nad nią kontrolę, ale również m.in. dostarcza Światowej Organizacji Zdrowia informacji o stratach wojennych), nie jest jednak uznawany za tożsamy z samą Palestyną, walczącym na jej rzecz lub pod jej kontrolą. Organ uznaje, że Hamas działa tylko dla własnych korzyści, jedynie wykorzystując do swoich operacji terytorium państwa trzeciego. Z kolei Izrael, rozpoczynając kampanię zbrojną przeciwko Hamasowi, na terenach palestyńskich, dokonał na nie zbrojnego wtargnięcia, tym samym inicjując konflikt spełniający przesłanki o jego międzynarodowym charakterze. Mówią o tym komentarze do konwencji genewskiej (257-264). Przyczyną tego jest fakt, że takie działania wystawiają na ryzyko obywateli i infrastrukturę cywilną danego państwa, nawet jeżeli Palestyna nie ma zamiaru przeciwdziałać temu militarnie. Trybunał równocześnie uznaje za przesłankę do stosowania IV Konwencji Genewskiej to, że tereny Palestyny są pod okupacją od 1967, począwszy od konfliktu Izraela z Egiptem i Jordanią, rozstrzygając tym samym sporność istnienia okupacji izraelskiej.

Taki wybór MTK jest krytykowany za jego skomplikowanie, w tym przy stosowaniu prawa międzynarodowego. Ponadto, jako że większość działań Izraela znajduje się w ramach konfliktu międzynarodowego, zaś Hamasu niemiędzynarodowego, które zwykle jest mniej restrykcyjne, te same zbrodnicze czyny mogą być złamaniem prawa jedynie przez stronę izraelską, prowadząc do pewnej nierówności, np. w wypadku korzystania z żywych tarcz przez obie strony. Zapewnia on jednak większy stopień ochrony cywilów, gdyż dzięki zastosowaniu norm dotyczących międzynarodowych konfliktów zbrojnych, Izrael nie może wykorzystywać głodu jako środka walki z Hamasem (brak rozróżnienia i nieproporcjonalność) i zbiorowej odpowiedzialności. Może zostać osądzony za podobne czyny.

Konflikt niemiędzynarodowy

Za taką interpretacją przemawia kilka argumentów. Na korzyść tej teorii działa długotrwały spór o państwowość Palestyny. Kraj ten nie spełnia w pełni wszystkich kryteriów niezbędnych do uznania go za państwo. Nie jest również uznawany za takie przez 47 członków ONZ, 25% całego gremium. Państwo Palestyny nie posiada sprawnego aparatu administracyjnego, zbrojnego, nie sprawuje pełnej kontroli nad swoim terytorium.

Kolejnym z motywów jest fakt, że strefę Gazy można nie uznać za okupowaną według art. 42 IV Konwencji Haskiej, a to istnienie okupacji może sugerować międzynarodowy charakter konfliktu – „Terytorium uważa się za okupowane, jeżeli faktycznie znajduje się pod władzą armii nieprzyjacielskiej”

Aby można było mówić o okupacji, Izrael i jego siły zbrojne musiałyby sprawować faktyczną kontrolę militarną nad Strefą Gazy w chwili ataku i wcześniej. Od wycofania sił lądowych Izraela z Gazy w 2005 roku, Izrael ma wciąż bezpośredni wpływ na sytuację w Strefie Gazy, kontroluje zarówno jej przestrzeń powietrzną i morską, to jednak zdaniem niektórych środowisk nie sprawuje on „efektywnej kontroli” na miejscu, a brak spełnienia warunków tego pojęcia przekreśla przesłankę o okupacji. Ta fraza została użyta m.in. w sprawie Naleticia przez Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii (MTKJ), zdefiniowana jako: zastąpienie przez okupanta swojej władzy na terytorium okupowanym; poddanie się, pokonanie lub wycofanie sił wroga; posiadanie przez okupanta wystarczających sił lub możliwości ich szybkiego wysłania lub ustanowienia tymczasowej administracji; wydawanie i egzekwowanie poleceń wobec ludności cywilnej. Zorganizowanie przez Hamas znacznych sił wojskowych, konstrukcja i wystrzeliwanie rakiet z terytorium, budowa ogromnej sieci tuneli oraz inne działania mające miejsce na masową skalę, przeczą istnieniu efektywnej kontroli nad Strefą Gazy, a przez to istnieniu okupacji.

Prawo konfliktów zbrojnych

W celu lepszego przedstawienia działań w Strefie Gazy należy najpierw przedstawić najważniejsze elementy międzynarodowego prawa humanitarnego, mającego zastosowanie podczas konfliktów zbrojnych, w celu zmniejszenia skali cierpień podczas wojen. Jego źródła mają charakter prawa zwyczajowego, wobec tego są obowiązujące, mimo iż Izrael i Palestyna nie są sygnatariuszami Protokołów Dodatkowych z 1977 oraz innych konwencji.

Zasada rozróżnienia

Według zasady rozróżnienia każdy atak musi być poprzedzony rozróżnieniem na cele cywilne oraz wojskowe i może być kierowany wyłącznie wobec tych ostatnich. Do uprawnionych celów zalicza się kombatantów oraz obiekty wojskowe. Kombatantami są wszystkie osoby bezpośrednio biorące udział w konflikcie, członkowie sił regularnych oraz innych grup zbrojnych, takich jak milicje, nawet jeżeli te dopuszczają się łamania MPH. Obiektami wojskowymi są te, których zniszczenie przynosi korzyść wojskową, z powodu ich przeznaczenia lub wykorzystania. Mogą to być zatem koszary, sprzęt wojskowy, ale również infrastruktura logistyczna, jak kolej bądź porty. Osoby cywilne, niebiorące udziału w konflikcie; a także obiekty cywilne nie mogą być przedmiotem ataku. Jeżeli nawet zachodzi podejrzenie, że punkty jak domy czy szkoły, o przeznaczeniu cywilnym, są wykorzystywane przez siły zbrojne, należy domniemywać, że nie służą one do takich działań.

Nie można uznać większego obszaru, obejmującego wiele przestrzeni wojskowych i cywilnych (np. całe miasto) za jeden cel.

Zasada konieczności wojskowej

Dopuszcza ona stosowanie przemocy, jeżeli celem tej jest doprowadzenie do osiągnięcia celów wojny. Stoi pozornie w sprzeczności z zasadą humanitaryzmu, skupiającą się na ochronie ludzkiego życia podczas wojny, przeciwdziałającą powodowaniu cierpień. Jednak wychodząc z założenia, że użycie siły jest nieuchronne podczas konfliktów zbrojnych, określa metody i środki, z jakich mogą korzystać siły walczące, aby nie powodować nadmiernych, niedających się usprawiedliwić szkód. W ramach zasady dopuszczalne jest eliminowanie celów wojskowych, także jeżeli prowadzi ono równocześnie do śmierci cywili, niszczenia wrogiej własności czy dzieł kultury. Każdy atak musi jednak aktywnie prowadzić do realizacji celów wojennych. W przypadku, kiedy nie jest wymagany do ich wypełniania, stanowi złamanie tej zasady. Może nastąpić ono w wyniku zabicia niezdolnych do walki wrogich żołnierzy, śpiących bądź chorych, kiedy to istniała możliwość wzięcia ich do niewoli.

Zasada proporcjonalności

Jej założeniem jest ograniczenie środków, z jakich mogą korzystać siły walczące. Zabrania takich ataków, kiedy straty cywilne, ludzkie i materialne, byłyby nadmierne w stosunku do odniesionych bezpośrednich korzyści wojskowych. Nakłada na dowódców obowiązek, aby ci starali się zawsze minimalizować straty cywilne poprzez oddalanie obiektów wojskowych od cywilnych, nierozmieszczanie celów wojskowych na terenach o dużej gęstości zaludnienia, bądź ewakuowanie ludności z obszarów w ich pobliżu. Wykorzystane uzbrojenie powinno być precyzyjne na tyle, aby nie narażać osób postronnych na ryzyko. Jeżeli w wyniku ataków śmierć cywili jest nieunikniona, konieczne jest upewnienie się, czy korzyści wojskowe na pewno będą proporcjonalne względem niej.

Wszystkie kalkulacje dotyczące powyższych zasad muszą zostać dokonane przed podjęciem ataku.

Zbrodnie popełnione przez Hamas

Atak dokonany 7 października 2023 roku

7 października 2023 roku Hamas – brygada Al-Kassam, grupa Islamski Dżihad oraz niektórzy palestyńscy cywile przepuścili skoordynowany atak na terytorium Izraela ze Strefy Gazy. W wyniku zbrojnej napaści, w tym ostrzałów rakietowych oraz moździerzowych, zginęło ponad 1200 obywateli izraelskich. Celem ataku były nie tylko posterunki wojskowe, działania wymierzone były przede wszystkim w tereny, na których znajdowali się cywile: najazdy na kibuce Be’eri czy Nir Oz oraz zamach na festiwal muzyczny Nova były najbardziej krwawymi, doprowadzając do śmierci przynajmniej 809 cywilów. Łącznie zaatakowano 24 miejscowości.

Jeden z budynków w kibucu Be’eri, zniszczony podczas ataku Hamasu 7 października 2023 roku / fot. zeev stein Pikiwiki Israel, CC BY 2.5, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=142099970

Działania wymierzone w nieuzbrojone, nieprzygotowane kibuce noszą znamiona zbrodni. Celem ataków od początku było porwanie jak największej liczby osób, zatrzymując mężczyzn, kobiety, dzieci i osoby starsze, w łącznej liczbie 252. Podczas ataku przeprowadzano także podpalenia domów oraz ostrzelania ich za pomocą czołgów i rakiet RPG, mimo wiedzy o obecności cywilów w zabudowach, doprowadzając do uduszeń. Zakładnicy byli również torturowani podczas ataku.

Schemat przeprowadzenia ataku był od początku obliczony na wywołanie jak największej paniki wśród ludności cywilnej, zabicia i wywiezienia do Gazy jak największej ilości osób. Cywile byli ponadto okrutnie traktowani, poprzez okaleczenia, podpalenia bądź rozczłonkowania. Podczas ataku dochodziło do wielokrotnych aktów przemocy seksualnej połączonej z torturami. Zbrodnię wojenną stanowiło także powszechne bezczeszczenie zwłok, dekapitacje martwych ciał, nakładanie na nie przyspieszaczy schnięcia powodujących oparzenia, lub rozbieranie ich i wystawienie na publiczny widok. Grabieże i dewastacje posiadłości, na dużą skalę, nieuzasadnione koniecznością wojskową były w równym stopniu zbrodnicze.

Wykorzystanie żywych tarcz

Jednym z najczęściej wystosowywanych zarzutów wobec Hamasu, spośród szeregu innych zbrodni, jest wykorzystywanie żywych tarcz, czyli posługiwanie się cywilami w celu osłony swoich obiektów wojskowych przed działaniami wroga.

Hamas jest oskarżany o masowe wykorzystywanie cywilnej infrastruktury (np. szpitali) i gęsto zaludnionych terenów do swoich operacji, ustanawiając w ich pobliżu swoje siedziby, wyrzutnie rakiet oraz fabryki pocisków. Niekiedy ma to również charakter odwrotny, sprowadzania cywilów w pobliże własnych placówek, szczególnie narażonych na atak.

Takie akty stoją w jawnej sprzeczności z międzynarodowym prawem humanitarnym, zwłaszcza z wyżej wymienioną zasadą rozróżnienia. Poprzez odmawianie palestyńskim cywilom prawa do szczególnej ochrony i nieoddzielanie ich od swoich żołnierzy, Hamas dokonuje zbrodni wojennej.

Hamas celowo umieszcza swoje obiekty wojskowe, takie jak wyrzutnie bądź fabryki rakiet, w pobliżu obszarów gęsto zaludnionych, takich jak obóz dla uchodźców Tel al-Sultan czy okolice stref humanitarnych (np. Al-Furqan). Według źródeł armii izraelskiej, cywile znajdujący się w strefach wyznaczonych do ewakuacji przez Izraelskie Siły Obronne (Israel Defense Forces), mają być zatrzymywani przez bojowników, ich ucieczka ma być celowo uniemożliwiana, aby wywołać jak największe straty.

Porwania i wykorzystywanie zakładników

Hamas dopuścił się uprowadzenia 252 osób z Izraela, po zerwaniu zawieszenia broni 2 marca 2025roku w niewoli pozostawało ich 59. Większość z nich porwano 7 października, od tamtej pory wielu z nich uwolniono, jednak część z nich została zamordowana przez Hamas. Jest to jeden z najbardziej palących tematów obecnego konfliktu, kwestie związane z zakładnikami wielokrotnie wywoływały fale protestów w całym Izraelu, a rodziny porwanych wykazują się bardzo szeroką działalnością w mediach.

Ten zbrodniczy środek walki służy grupie do zwiększenia swojej pozycji negocjacyjnej, także w porozumieniach o wymianie więźniów (w izraelskich więzieniach, w październiku 2023 roku, znajdowało się 5200 Palestyńczyków, w tym 170 dzieci). Ponadto, jest wykorzystywany do zastraszania, siania niepokoju w izraelskim społeczeństwie, które na jego skutek przeżywa ogromny szok. Za jego pośrednictwem wywiera się również presję na rządzie Izraela, rzecznicy Brygady Al-Kassam częstokroć grozili przeprowadzeniem egzekucji na zakładnikach, jeżeli rząd Izraela nie zaprzestanie bombardowania cywilnych zabudowań.

Porwani zakładnicy, których miejsca przetrzymywania są ściśle utajone przez Hamas, są poddawani niegodziwemu traktowaniu. U dotychczas uwolnionych potwierdzono celowe głodzenie i odmawianie wody, faszerowanie narkotykami, blizny oraz oparzenia na ciele. Niektórzy, w tym dzieci, utracili na skutek przetrzymywania aż kilka-kilkanaście kilogramów masy ciała. Wskutek fatalnych warunków sanitarnych u przetrzymanych występowały również wszy, wysypki i inne, podobne podrażnienia skóry. W tragicznych przypadkach zakładnicy zostali zabici przez oprawców z Hamasu.

Takie działania stoją w jawnej sprzeczności z prawem międzynarodowym. Potępia je jednoznacznie artykuł 3. I Konwencji Genewskiej w przypadku konfliktów niemiędzynarodowych, a także artykuły 34 i 147 IV KG wobec konfliktów międzynarodowych. W 1979 roku została powołana specjalna Konwencja Przeciwko Braniu Zakładników, która jako element międzynarodowego prawa karnego uznaje każdą osobę biorącą do niewoli cywilów za popełniającą przestępstwo i domaga się ponoszenia przez nie odpowiedzialności.

Zbrodnie popełnione przez Izrael

Kwestia ludobójstwa

Ludobójstwo definiowane jest przez Konwencję o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa z 1948 roku, jako czyny, dokonane w zamiarze zniszczenia w całości lub części grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych, jako takich:

a) zabójstwo członków grupy
b) spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego
członków grupy
c) rozmyślne stworzenie dla członków grupy warunków życia, obliczonych na
spowodowanie ich całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego
d) stosowanie środków, które mają na celu wstrzymanie urodzin w obrębie grupy
e) przymusowe przekazywanie dzieci członków grupy do innej grupy

Kwestia konkretnego zamiaru władz Izraela zdaje się potwierdzać. W wypowiedziach przedstawicieli rządowych Palestyńczycy wielokrotnie byli dehumanizowani, a ochrona ich żyć była obrazowana jako coś drugorzędnego, wobec nadrzędnego celu zniszczenia Hamasu. Potwierdzone zostało ponad 100 wypowiedzi, które miałyby nawoływać i bagatelizować ludobójczy charakter operacji militarnych, a także podsycać nienawiść międzynarodową.

Binjamin Netanjahu i Bezalel Smotricz przyrównywali Palestyńczyków do Amaleka, postaci biblijnej, z którego plemieniem Izraelici toczyli wojny, aż do ostatecznego wyniszczenia Amalekitów. Podobne odwołania mają swoje korzenie w żydowskim terroryzmie, korzystał z nich np. Baruch Goldenstein, sprawca zamachu w Hebronie.
Israel Katz powiedział, że mieszkańcy Gazy „muszą natychmiast opuścić ten obszar. […] Nie dostaną ani kropli wody, ani jednej baterii, dopóki nie opuszczą tego miejsca.”
W podobnym tonie była wypowiedź Awiego Dichtera, sugerująca aby trwająca wojna stała się „Nakbą Gazy”.
Generał Ghassan Alian zapowiedział, że „[w Gazie] będzie tylko zniszczenie. Chcieliście piekła, dostaniecie je.”
Inny z dowódców, Giora Eiland, stworzył plan oblężenia Strefy Gazy, obejmujący wysiedlenie cywilów z północnej części enklawy, a następnie uznanie wszystkich pozostających w jej granicach za kombatantów i zabicie ich; krytykowany za podobieństwo do czystki etnicznej. Powiedział, że „Gaza stanie się miejscem, w którym nie będzie mógł istnieć żaden człowiek” i „Stworzenie poważnego kryzysu humanitarnego w Gazie jest niezbędnym środkiem do osiągnięcia celu”.
Na początku konfliktu Joaw Galant, ogłaszając blokadę, stwierdził, że zostawia Gazę „bez prądu jedzenia, wody, gazu, zostały one odcięte. […] Walczymy ze zwierzętami i zachowujemy się odpowiednio”.
Ben Gwir, izraelski minister bezpieczeństwa, powiedział, że zadaniem państwa jest „zagłodzenie Hamasu”
Prezydent Izaak Herzog w jednej ze swoich wypowiedzi odpowiedzialnością za toczącą się wojnę obarczył „cały naród” palestyński.

Bezpośrednie czyny

Nieprzestrzeganie zasady rozróżnienia podczas bombardowań lotniczych

W Strefie Gazy od początkuwojny zginęło ponad 50 tysięcy osób, z czego 36% zginęło w wyniku samych bombardowań. Na samą Gazę przez pierwszy rok wojny zrzucono 70 000 ton bomb, niszcząc 68% tamtejszej zabudowy. Sama skala zniszczeń może świadczyć o wielokrotnych zaniedbaniach w odpowiednim rozpoznaniu celów. Celem ataków wielokrotnie były szpitale, szkoły, obozy dla uchodźców oraz inne rodzaje infrastruktury cywilnej. W większości przypadków, Izraelskie Siły Powietrzne (IAF; Israeli Air Force) wyjaśnia, że dany obiekt służył za kryjówkę terrorystów, znajdował się pod nim należący do Hamasu tunel, bądź w istocie przyznaje się do zaniechań. IAF stara się minimalizować straty, często poprzedzając atak poinformowaniem o nim cywili, np. drogą ulotek lub przekazem w mediach, nie zawsze jednak wskazując choćby możliwe miejsce do ewakuacji, ponadto samo poinformowanie nie zwalnia z odpowiedzialności za wyrządzone szkody i nieproporcjonalne uderzenia. Osoby pozbawione miejsca zamieszkania i poddane wysiedleniu są zmuszone do udania się do obozów dla uchodźców, w których panują tragiczne warunki bytowe i sanitarne.

Zniszczenia w Strefie Gazy po atakach Izraela / fot. Fars Media Corporation, CC BY 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=139163198

Do tej pory, najbardziej krwawymi były ataki na obozy dla uchodźców, których na przestrzeni pierwszego półtora roku wojny było aż kilkadziesiąt. Należą do nich m.in. masakry w obozie Tal al-Sultan i Al-Maghazi.

Izraelskie siły intencjonalnie wymierzały swoje naloty również w infrastrukturę medyczną. Prawo międzynarodowe zapewnia jej dodatkową ochronę, jako że ta jest niezbędna dla ochrony zdrowia i życia lokalnej ludności. Przyjęta neutralność medyczna obejmuje zakaz atakowania szpitali, pacjentów, karetek i innych specjalnych pojazdów. Dopiero, gdy dana jednostka jest wykorzystywana do „aktów szkodzących wrogowi”, może stać się ona legalnym celem, lecz dopiero po uprzednim wezwaniu do zaprzestania tych aktów i zagrożeniu użyciem siły. Nawet po spełnieniu tych wymagań, użycie broni musi być proporcjonalne oraz zgodne z pozostałymi prawami wojny.

Pomimo tego, spośród 36 szpitali w całej Strefie, 30 było celem nalotów bombowych. Nie przeprowadzono w ich wypadku odpowiednich procedur wskazanych powyżej, a ponadto wydane rozkazy do ewakuacji nie brały pod uwagę specjalnych wymagań dla jednostek medycznych, niezbędnych dla personelu i pacjentów, nie zapewniono środków ochrony ani nie wyznaczono miejsc do dalszego leczenia. W niektórych przypadkach poleceń do ewakuacji w ogóle nie wydano.

Wiele ze zniszczonych i uszkodzonych karetek, w liczbie 113, oznaczonych w sposób widoczny, atakowano bez istotnych powodów, na podstawie niezweryfikowanych informacji. Należy dodać, że medycy są zobowiązani do udzielenia pomocy każdej ze stron, stąd rzeczywiście w niektórych sytuacjach transportowano bojowników, jednak ci, będąc rannymi, nie mogą być celem wojskowym. Celem padały pojazdy Czerwonego Półksiężyca, Lekarzy bez Granic oraz palestyńskich szpitali, a w ich płomieniach często ginęli ratownicy.

Większość ataków jest uargumentowana tym, jakoby obiekty te były wykorzystywane militarnie przez Hamas. W przytłaczającej większości te doniesienia nie znajdują żadnych potwierdzeń, a niezależne śledztwa organizacji międzynarodowych – Human Rights Watch, Amnesty International, oraz dziennikarzy, zwykle zaprzeczają stanowiskom Izraela. Należy jednak pamiętać, że takie praktyki są rzeczywiście wykorzystywane przez tę grupę. Na przykład Szpital Kamal Adwan był używany przez 240 bojowników do przeprowadzania ataków i przechowywania broni, a podobne przypadki nadal powtarzają się, wobec czego nie należy ich lekceważyć.

Jednak nawet wówczas Izrael wciąż musi przestrzegać odpowiednich przywilejów przysługujących służbom zdrowia, a także podstawowych praw wojennych.

Pośród zniszczonych celów znajdują się też inne kluczowe obiekty cywilne – elektrownia (w Bureij), drogi, systemy kanalizacyjne, ujęcia i zbiorniki wodne, wysypiska śmieci. Ich brak aktywnie pogłębia wywołany wojną kryzys humanitarny.

Korzystanie z odpowiedzialności zbiorowej

Izrael w swojej kampanii używa odpowiedzialności zbiorowej jako środka walki. Jest on zabroniony prawem międzynarodowym, dokładnie w artykule 4 II Protokołu Dodatkowego do Konwencji Genewskiej.

Aby wywrzeć presję na rządzący Hamas, aby ten uwolnił zakładników, na Strefę Gazy została nałożona blokada przejść granicznych. Oficjalne stanowisko Izraela w ich kwestii oznajmia, że celem restrykcji jest bezpieczeństwo Izraela i realizowanie jego prawa do samoobrony. Jednak sami przedstawiciele rządowi podkreślali, że celem tych działań jest pogorszenie sytuacji bojowników w Gazie, nawet jeżeli odbywa się to kosztem cywilów.

Blokada obejmuje przepływ prądu, paliw, wody, oraz pomocy humanitarnej w postaci jedzenia, leków, czy koców, namiotów i oczyszczaczy wody.

Niedobór energii wpływa na pogarszające się warunki w szpitalach, niedziałanie kanalizacji i odsalaczy wody. Dostępność czystej wody spadła wskutek tego pięciokrotnie, w 70% Strefy nie ma w ogóle dostępu do niej. Według WHO, taki stan to ogromne ryzyko sanitarne – wybuchu epidemii cholery, świerzbu, żółtaczki.

W Strefie Gazy ma miejsce kryzys głodu. Pomiędzy wrześniem a październikiem 2024 roku, dotknął on 1.84 miliona osób, 86% całej populacji, z czego 133,000 w stopniu skrajnym, (5. stopień zagrożenia głodem). Jest to najwyższa opisywana przez IPC skala, w której na danym obszarze minimum 20% domostw doświadcza ekstremalnych braków żywności, 30% dzieci jest niedożywionych oraz występują dziennie 2 zgony osób dorosłych, lub 4 zgony dzieci (na 10,000 osób). W całej Strefie około 60 tysięcy dzieci do lat 4 było niedożywionych. Potwierdzone są zgony z wygłodzenia co najmniej 41 osób, w tym noworodków.

Z uwagi na dramatyczność sytuacji, Izrael został oskarżony o wykorzystywanie głodu jako środka walki. Stan żywieniowy w Gazie jest konsekwencją decyzji polityków i izraelskiej armii, którzy intencjonalnie ograniczają ilość pomocy, jaka dociera do potrzebujących. ONZ oskarżył Izrael o zablokowanie dostarczenia 83% całkowitej ilości środków pomocy jakie mogły dotrzeć do Gazy. Izrael sztucznie wydłuża kontrole i zamyka przejścia graniczne.

Działania Izraela sprowadzały się nie tylko do nieprzepuszczania pomocy. Wobec wolontariuszy stosowano też bezpośrednią przemoc. Zbombardowane zostały konwoje i schrony należące do UNRWA, WCK, MSF i wielu innych grup. Flotylla Wolności, grupa statków próbujących przełamać blokadę morską Gazy również uległa atakowi z izraelskich dronów. Przez pierwszy rok wojny w atakach zginęło przynajmniej 322 pracowników tych organizacji. (w tym ponad 200 zatrudnionych przez ONZ, co stanowi najbardziej krwawy konflikt w jej dziejach)

Izraelski rząd wielokrotnie oznajmiał, że przyczyną odgórnych blokad jest porywanie pomocy przez Hamas, który następnie zatrzymuje ją w swoich kryjówkach, a pozostałą część sprzedaje mieszkańcom Gazy po zawyżonych cenach, aby zapewnić sobie środki na dalsze prowadzenie wojny. Tym doniesieniom zaprzeczają jednak Stany Zjednoczone i ONZ.

Celowe głodzenie populacji i wykorzystywanie głodu stanowią zbrodnię wojenną.

Ten akt oraz wszystkie inne wymienione powyżej, stanowią ważne oskarżenia w sprawie wobec Izraela o dopuszczanie się ludobójstwa na Palestyńczykach. W Strefie Gazy zostały stworzone warunki, w których dalsze życie staje się niemożliwe. Dziesiątki tysięcy osób straciło w wyniku bombardowań życie i zdrowie, setki tysięcy zostały poddane wysiedleniu. W zrujnowanej enklawie pogłębia się kryzys humanitarny, którego ofiarą padają głównie bardziej wrażliwe dzieci. Z pełną świadomością władz rozpowszechniają się tam choroby, głód i brak dostępu do wody pitnej.

Podsumowanie

Z przeprowadzonej analizy wynika, że zarówno działania Hamasu, jak i odpowiedź Izraela, stanowią poważne wyzwania dla międzynarodowego porządku prawnego, zwłaszcza w zakresie przestrzegania prawa humanitarnego. Atak Hamasu z 7 października, nakierowany na cywilów, bezsprzecznie nosi znamiona zbrodni wojennych. Równocześnie jednak sposób prowadzenia działań odwetowych przez Izrael — z zastosowaniem środków, które powodują ogromne straty wśród ludności cywilnej, zniszczenie infrastruktury oraz stosowanie głodu jako środka walki, może wypełniać przesłanki nie tylko zbrodni wojennych, ale nawet ludobójstwa.

Przedstawiona powyżej skala okrucieństw może sugerować, jakoby przestrzeganie prawa międzynarodowego było obecnie powszechnie ignorowane. Konwencje nie są respektowane przez żadną ze stron, a wszelkie nadużycia, mimo wydania nakazów aresztowania dla Binjamina Netanjahu, Joawa Galanta i Mohammada Deifa w listopadzie 2024, nie spotkały się z rzeczywistym poniesieniem odpowiedzialności. Charakter konfliktów na Bliskim Wschodzie, mających swoje korzenie w wieloletnich antagonizmach narodowo-religijnych, również czyni prowadzenie „wojny sprawiedliwej” bardzo trudnym. Stanowcza reakcja społeczności międzynarodowej jest koniecznością dla poprawy sytuacji humanitarnej w Gazie.

Karol Skowron – uczestnik programu Uniwersytetu Łódzkiego „Zdolny uczeń – świetny student” pod opieką dr. Tomasza Lachowskiego z Katedry Prawa Międzynarodowego i Stosunków Międzynarodowych Wydziału Prawa i Administracji UŁ; uczeń I Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika w Łodzi