W warunkach hybrydowej agresji Federacji Rosyjskiej na Ukrainę, oprócz międzynarodowej odpowiedzialności prawnej, istotna jest również ochrona praw człowieka. Ważne w tym aspekcie jest odszkodowanie materialne dla ofiar wskutek działań wojennych Federacji Rosyjskiej.
Autor: Wołodymyr Kistianyk
Zasadniczą rolę w tym względzie powinien odgrywać Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC). Jednak 14 lipca 2015 r. Trybunał Konstytucyjny Federacji Rosyjskiej orzekł, że decyzje ETPC muszą być wykonywane z uwzględnieniem nadrzędności Konstytucji Federacji Rosyjskiej. Taka interpretacja mechanizmu prawnego wykonywania orzeczeń ETPC przez Federację Rosyjską daje podstawy do przypuszczenia, że decyzje o naprawieniu szkód wynikających z agresji zbrojnej na terytorium Ukrainy nie będą egzekwowane.
W związku z tym, powstaje konieczność poszukiwania alternatywnego mechanizmu odszkodowania wynikłych strat. A takim mechanizmem może być wykonywanie orzeczeń sądów krajowych Ukrainy za granicą. Ta metoda obejmuje następujące czynności.
Część 2 art. 2 Kodeksu Cywilnego Ukrainy stanowi, że uczestnikami stosunków cywilnych są: państwo Ukraina, Autonomiczna Republika Krymu, wspólnoty terytorialne, państwa obce i inne podmioty prawa publicznego.
Zgodnie z paragrafami 8-9 części 2 artykułu 16 tego samego Kodeksu, sposobami ochrony praw i interesów obywatelskich mogą być odszkodowania i inne sposoby zadośćuczynienia za szkody majątkowe, zadośćuczynienie za szkody moralne (niemajątkowe; krzywdy).
Tym samym Federacja Rosyjska jako obce państwo jest stroną stosunków cywilnych i ponosi odpowiedzialność zgodnie z obowiązującym ustawodawstwem Ukrainy.
Jednolity Państwowy Rejestr Orzeczeń Ukrainy zawiera znaczną liczbę spraw sądowych dotyczących odszkodowań za szkody wyrządzone przez agresję zbrojną Federacji Rosyjskiej. Dla przykładu, orzeczeniem Hadziackiego Sądu Rejonowego obwodu połtawskiego, przewidziano co następuje: „Roszczenie PERSON_1 do Federacji Rosyjskiej o zadośćuczynienie za szkody niemajątkowe i majątkowe spowodowane agresją zbrojną Federacji Rosyjskiej na Ukrainę wyegzekwować. Odzyskanie od Federacji Rosyjskiej na rzecz PERSON_1 odszkodowania za szkodę niematerialną w wysokości 1089803,22 UAH (jeden milion osiemdziesiąt dziewięć tysięcy osiemset trzy hrywny 22 kopiejki), co w dniu podpisania pozwu według oficjalnej stawki NBU wynosi 35 000,00 euro (trzydzieści pięć tysięcy euro)”. (Więcej szczegółów w decyzji pod następującym linkiem: http: //reyestr.court.gov.ua/Review/85245842)
Fakt złożoności wykonania takich decyzji na terytorium Ukrainy jest oczywisty, gdyż Federacja Rosyjska nie uznaje okupacji Krymu i Donbasu. Jednocześnie ETPC, którego orzecznictwo jest istotne dla wielu państw, ustanowił zasadę „skutecznej kontroli” w wyroku Loizidou przeciwko Turcji. Wyrok wówczas brzmiał następująco: „W niniejszej sprawie Trybunał orzekł, że zgodnie z odpowiednimi zasadami prawa międzynarodowego regulującymi odpowiedzialność państwa, Trybunał uznał, że państwo (Turcja – przyp. red.) sprawuje skuteczną kontrolę nad terytorium poza swoim terytorium krajowym” (Więcej szczegółów w decyzji pod następującym linkiem: http: //hudoc.echr.coe.int/eng? i = 001-58007). Biorąc pod uwagę aktywność Rosji na Donbasie i Krymie, charakteryzuje się jako podmiot sprawujący tę skuteczną kontrolę nad okupowanymi terytoriami Ukrainy.
Wracając do mechanizmu wykonywania orzeczeń sądów krajowych Ukrainy w innych krajach, należy zauważyć, że może on być realizowany poprzez zawieranie i skuteczne wdrażanie umów międzynarodowych w zakresie pomocy prawnej między państwami. Problem należy rozwiązać uwzględniając koncepcję „immunitetu funkcjonalnego” państwa (immunitetu suwerennego), która ogranicza możliwość zajęcia mienia jako sposobu wykonania orzeczenia w innym państwie.
Przykładem prób przejęcia majątku Federacji Rosyjskiej za granicą jest przypadek udziałowców Jukosu, kiedy na koszt majątku Federacji Rosyjskiej za granicą podejmowane są próby wyegzekwowania orzeczenia sądu o szkodach materialnych (pcacases.com/web/sendAttach/420).
W związku z tym istnieje potrzeba zacieśnienia współpracy między sądownictwem różnych krajów w celu znalezienia mechanizmów egzekwowania orzeczeń sądów krajowych Ukrainy za granicą w zakresie odszkodowania przez Federację Rosyjską za straty wynikające z agresji zbrojnej na Ukrainie. Taka współpraca powinna wypracować jasny algorytm, za pomocą którego państwa mogłyby działać w zakresie wykonywania praw obywateli do odszkodowania szkód.
Wołodymyr Kistianyk – adwokat (Ukraina)
Artykuł jest rozwinięciem wystąpienia wygłoszonego podczas konferencji międzynarodowej online „Trójmorze i zbrodnie imperium: od „skrwawionych ziem” do przestrzeni bezpieczeństwa”. Konferencja została zorganizowana przez Instytut Demokratyzacji i Rozwoju z Kijowa, Centrum Narracji Politycznych Demokracji z Czerniowców (Ukraina) oraz Instytut Polityki Światowej z Kijowa (7 września 2020 r.). Portal Obserwator Międzynarodowy był patronem medialnym tego wydarzenia.
