W kwietniu 2024 r. w Wilnie odbędzie się szczyt Inicjatywy Trójmorza. Litwa będzie trzecim, po Estonii i Łotwie państwem bałtyckim, które zorganizuje szczyt 3SI. Głównym promotorem projektu jest prezydent Gitanas Nausėda. Wydarzenie wpisuje się zarówno w trwającą na Litwie kampanię prezydencką, jak i w politykę budowania międzynarodowej reputacji państwa.

Autor: dr Barbara Jundo-Kaliszewska
Rok 2024 będzie rokiem wielu ważnych rocznic na Litwie. W kwietniu będziemy obchodzić 30. rocznicę podpisania Traktatu między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Litewską o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy. W maju wypada 20. rocznica akcesu państwa litewskiego do Unii Europejskiej i Paktu Północnoatlantyckiego NATO. W sierpniu minie 35 lat od zorganizowania przez Litwę, Łotwę i Estonię Szlaku Bałtyckiego i w konsekwencji wymuszenia na władzach Związku Sowieckiego potępienia tajnych protokołów do paktu Ribbentrop-Mołotow.
Należy się spodziewać, że wydarzenia okołorocznicowe będą wykorzystywane w tegorocznych kampaniach wyborczych – zarówno przez kandydatów na stanowisko prezydenta, jak i do Parlamentu Europejskiego. Ponadto, w kwietniu 2024 r. w Wilnie odbędzie się szczyt Inicjatywy Trójmorze (ang. Three Seas Initiative, 3SI). Litwa będzie trzecim, po Estonii i Łotwie państwem bałtyckim, które zorganizuje szczyt 3SI. Głównym promotorem projektu na Litwie jest urzędujący prezydent Gitanas Nausėda. Wydarzenie to wpisuje się zarówno w kampanię prezydencką, jak i w politykę budowania międzynarodowej reputacji państwa.
Platforma współpracy – szansa na rozwój
Od momentu odzyskania w 1991 r. niepodległości Litwa aktywnie poszukuje form współpracy w ramach różnego rodzaju międzynarodowych formatów politycznych. W myśl tej zasady, już w 2016 r. na szczycie w Dubrovniku dołączyła do grona państw członkowskich 3SI. Od 1 lutego 2021 r. jest pełnoprawnym członkiem Funduszu Inwestycyjnego Inicjatywy Trójmorza.
Wilno od początku traktuje projekt jako wewnątrzunijną platformę współpracy regionalnej w wymiarze ekonomicznym – umożliwiającej rozwój gospodarczy państwa, rozbudowę połączeń drogowych, kolejowych czy energetycznych oraz zacieśnienia stosunków z innymi państwami Europy Środkowej. Znaczący akcent jest położony na rozwój projektów, dotyczących infrastruktury transgranicznej, w tym wzmocnienie wymiaru cyfrowego (np. 3 Seas Digital Highway) i wspólne inicjatywy technologiczne. Ta potencjalna kooperacja daje Litwie szansę na wypełnienie, uwarunkowanych historycznie, luk infrastrukturalnych, wzmocnienie jej konkurencyjności gospodarczej i umocnienie w sektorze cyberbezpieczeństwa. Umożliwia też pogłębienie relacji z innymi państwami regionu, co może pozytywnie wpłynąć na budowanie międzynarodowej reputacji Litwy.
Od początku swojej kadencji w 2019 r. prezydent podkreślał wagę relacji z Polską. Dlatego też pierwszą wizytę zagraniczną po inauguracji, Nausėda złożył właśnie w Warszawie. Już wtedy podjęto m.in. temat 3SI, ze szczególnym uwzględnieniem wagi inwestycji transportowych (Rail Baltica, Via Carpatia, Via Baltica) oraz budowy interkolektora gazowego pomiędzy Polską a Litwą (GIPL). Polsko-litewskie relacje zostały zacieśnione w 2022 r. po pełnoskalowej inwazji Federacji Rosyjskiej na Ukrainę. Oba państwa zintensyfikowały działania m.in. na rzecz przyznania Ukrainie statusu kraju kandydującego do UE i zabiegały o wsparcie dla ofiary rosyjskiej agresji na arenie międzynarodowej.
3SI w budowaniu marki narodowej Litwy
Litwa, jako państwo niewielkie pod względem terytorium i ludności, nieposiadające znaczących złóż bogactw naturalnych i podejmujące działania na rzecz pozbycia się etykiety “republiki posowieckiej”, od ponad trzech dekad buduje markę narodową z wykorzystaniem instrumentów public relations. W historyczny ciąg tego typu działań wpisują się ogłoszenie przez Litwę (jako jedyną republikę związkową przed rozpadem ZSRS) niepodległości 11 marca 1990 r., udzielenie azylu dla Swiatłany Cichanouskiej w 2020 r. czy otwarcie biura przedstawicielskiego Tajwanu w Wilnie w 2021 r. Ponadto, litewskie Ministerstwo Sprawiedliwości jako pierwsze w 2022 r. złożyło wniosek w Międzynarodowym Trybunale Karnym (MTK) w Hadze w sprawie ścigania rosyjskich zbrodni wojennych w Ukrainie. Znaczącym wydarzeniem o wymiarze międzynarodowym był szczyt NATO w Wilnie w lipcu 2023 r. W tym sensie, szczyt 3SI będzie kontynuacją tzw. dobrych praktyk spotykania się przywódców państw w stolicy Litwy. W celu rozszerzenia formatu i przyciągnięcie uwagi międzynarodowej opinii publicznej, pojawił się pomysł wystosowania zaproszeń do Finlandii i do Gruzji. Ponadto, strona litewska optuje za wzmocnieniem współpracy z partnerami strategicznymi, takimi jak USA, zwraca uwagę na potencjał, pozostających poza formatem, Niemiec i podnosi sprawę wspierania przez państwa członkowskie 3SI Ukrainy.
Wnioski
Z uwagi na wybory prezydenckie na Litwie, które zaplanowano na 12 maja 2024 r., termin szczytu 3SI przesunięto z jesieni na 11 kwietnia 2024 r. Decyzja ta jest interpretowana przez pryzmat kampanii prezydenckiej i znajduje swoje odzwierciedlenie w trudnych relacjach na linii rząd-pałac prezydencki. Wpływa to na zdystansowane podejście poszczególnych litewskich sił politycznych do 3SI.
Szczyt 3SI w Wilnie stanowi instrument public relations Litwy zarówno w wymiarze wewnętrznym (jako element trwającej kampanii prezydenckiej), jak i zewnętrznym (wykorzystywanie do budowania międzynarodowej reputacji państwa).
Głównym promotorem 3SI na Litwie pozostaje prezydent Gitanas Nausėda. W przypadku jego wyboru na kolejną kadencję należy sądzić, że linia poparcia pałacu prezydenckiego dla projektu zostanie utrzymana. Jeśli relacje na linii rząd-pałac prezydencki nie zostaną uregulowane, można przypuszczać, że podejście do inicjatywy 3SI ze strony rządu pozostanie sceptyczne.
Dr Barbara Jundo-Kaliszewska – historyk, adiunkt w Katedrze Teorii Polityki i Myśli Politycznej Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politologicznych Uniwersytet Łódzkiego, specjalistka ds. stosunków polsko-litewskich oraz historii i polityki państw bałtycki, autorka monografii pt.: „Zakładnicy historii. Mniejszość polska w postradzieckiej Litwie” (Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 2019). Autorka portalu „Obserwator Międzynarodowy”.
Publikacja dofinansowana ze środków budżetu państwa w ramach programu Ministra Edukacji i Nauki pod nazwą „Nauka dla Społeczeństwa” nr projektu NdS/543014/2022/2022 kwota dofinansowania 1 500 000 całkowita wartość projektu 1 547 200. Centrum Badawcze Inicjatywy Trójmorza przy ISP PAN
