Aktualne wydarzenia w Ukrainie po raz kolejny potwierdzają ważną lekcję historyczną: dopóki zło pozostaje bezkarne i nie do końca zniszczone, odradza się, intensyfikuje i próbuje przezwyciężyć dobro. Ofensywa militarna Rosji przeciwko Ukrainie rozpoczęła się w 2014 roku. Wtedy, kosztem niewiarygodnych strat, Ukrainie udało się wstrzymać agresora, który tylko czekał na kolejną okazję do osiągnięcia swoich celów. Demokratyczny świat zrobił wtedy co prawda pewien krok (wprowadzenie sankcji), ale całość zdarzeń przypominała bardziej koniec lat 30. XX w., kiedy ofensywa nazistowskich Niemiec nie znalazła godnego oporu zachodnich demokracji. Ceną była II wojna światowa z dziesiątkami milionów zabitych i rannych, zniszczonymi miastami i miasteczkami… A rezultatem – zmiana porządku światowego i powstanie dwubiegunowego systemu stosunków międzynarodowych.
Autorzy: prof. Natalia Neczajewa-Jurijczuk i prof. Serhij Trojan
Rosyjska ofensywa zbrojna na dużą skalę przeciwko Ukrainie rozpoczęła się 24 lutego 2022 roku, a więc osiem lat po ukrytej wojnie hybrydowej. Ostatnie wypowiedzi prezydenta Rosji, Władimira Putina, świadczą o jego dążeniu nie tylko do przywrócenia dwubiegunowości świata, ale także skutecznego ustanowienia monopolarnego porządku światowego, w którym Rosja miałaby odgrywać wiodącą rolę. Świat zdaje sobie jednak sprawę, że ta wojna jest egzystencjalna. Jej ceną jest samo istnienie demokracji jako takiej.
Symboliczne jest to, że w dniu zwycięstwa w sowieckim kalendarzu świąt – 9 maja 2022 roku – amerykański prezydent Joe Biden podpisał ustawę o Lend-Lease na rzecz obrony demokracji w Ukrainie z 2022 roku, podkreślając przy tym: „Wspieramy Ukrainę. Te kroki są kosztowne, ale ukrywanie się przed agresją jest jeszcze droższe. Podobny akt był przyjęty podczas II wojny światowej. Teraz Europa potrzebuje jeszcze więcej naszej pomocy”.
Te dwa wydarzenia historyczne – pierwszą i drugą Ustawę USA o Lend-Lease dzieli ponad 81 lat. Pierwsza ustawa o pomocy obronnej, według której Stany Zjednoczone dostarczały swoim sojusznikom amunicję, sprzęt, żywność i strategiczne surowce, w tym produkty i materiały naftowe, została podpisana przez prezydenta USA Franklina Roosevelta 11 marca 1941 roku. Przypomnijmy, że w tym czasie Stany Zjednoczone nie brały jeszcze udziału w II wojnie światowej, ale w obliczu zagrożenia nazistowsko-faszystowskiego wycofały się z polityki neutralności i zaczęły formować koalicję antyhitlerowską. Zgodnie z ustawą z 1941 roku, w której ujęty był również ZSRR (w tym Ukraińska SRR), Stany Zjednoczone dostarczyły 42 państwom sojuszniczym towary i broń o wartości 50,1 mld USD (około 13% wszystkich wydatków wojskowych USA w czasie wojny, czyli ponad 50% ich eksportu), co przy obecnych kursach wymiany wynosi około 700 miliardów dolarów. Najwięcej otrzymała Wielka Brytania – 31,4 mld dolarów, a na drugim miejscu – 11,4 mld dolarów – Związek Radziecki (przy obecnym kursie wymiany – około 180 miliardów dolarów). Według ukraińskich historyków (m.in. I. Derejko, W. Wjatrowycz) Lend-Lease zapewniał potrzeby armii i przemysłu sowieckiego w 16% w pojazdach opancerzonych, 15,3% – w samolotach, 32,4% – w okrętach, 18,4% – w artylerii przeciwlotniczej, ponad 80% – w sprzęcie radarowym, 66,1% – w ciężarówkach i samochodach, 80% – w lekach i sprzęcie medycznym, ponad 50% – w paliwach i smarach itp. Pomimo dążenia współczesnej Rosji, aby przywłaszczyć sobie zwycięstwo nad nazizmem, znaczenie pomocy Lend-Lease w celu zapewnienia najpierw skutecznej obrony przed III Rzeszą, a następnie zwycięstwa Związku Radzieckiego nad nazistowskimi Niemcami, nie jest negowane nawet przez postsowiecką rosyjską historiografię. Ostatecznie sowiecki dług z tytułu dzierżawy (około 774 mln dolarów) został spłacony przez Federację Rosyjską w 2006 roku.
Obecna ustawa o Lend-Lease ma na celu obronę Ukrainy jako członka-założyciela Organizacji Narodów Zjednoczonych, której ludność, wraz z narodami wszystkich krajów koalicji antyhitlerowskiej, wniosła znaczący wkład w zwycięstwo nad faszyzmem i nazizmem. Swoją zdradziecką agresją na Ukrainę Rosja splamiła pamięć o historycznym zwycięstwie aliantów w Europie i na świecie w koalicji antyhitlerowskiej podczas II wojny światowej. Dziś Ukraińcy bohatersko walczą nie tylko o prawo do własnej państwowości, ale także o prawo do istnienia w całym demokratycznym świecie.
Ustawa o Lend-Lease dla Ukrainy została publicznie poparta przez kongresmenów zarówno z Partii Demokratycznej, jak i Republikańskiej. Tekst dokumentu odnosi się do rozszerzonych uprawnień prezydenta USA do przekazywania lub wypożyczania Ukrainie różnych nowoczesnych, w tym zaawansowanych technologicznie, broni i produktów obronnych, w szczególności w celu obrony ludności cywilnej przed rosyjską inwazją wojskową. Oprócz uzbrojenia Ukraina otrzyma dużą kwotę dodatkowej pomocy finansowej. Prezydent Stanów Zjednoczonych zażądał już od Kongresu 33 miliardów dolarów o dodatkowe wsparcie Ukrainy. Spośród nich 20 miliardów dolarów zostanie przekazane państwu ukraińskiemu w formie pomocy wojskowej, reszta pieniędzy zostanie przeznaczona na wsparcie gospodarcze i humanitarne. W dokumencie podkreślono również, że każda pożyczka lub dzierżawa produktów obronnych przez rząd Ukrainy będzie miała warunki zwrotu i spłaty pożyczki lub dzierżawy. Należy zauważyć, że w Stuttgarcie, w miejscu amerykańskiego dowództwa w Europie, powstało już centrum koordynacji dostaw pomocy wojskowej dla Ukrainy.
Wiele krajów, w tym państwa członkowskie NATO i UE, dostarcza Ukrainie duże ilości sprzętu wojskowego, broni i innych materiałów. Ustawa o Lend-Lease ma na celu znaczne zwiększenie ilości i jakości pomocy amerykańskiej. Ustawa podpisana przez prezydenta Stanów Zjednoczonych, wraz z decyzjami podjętymi przez kraje partnerskie Ukrainy 26 kwietnia 2022 roku w amerykańskiej bazie w niemieckim Ramstein, ma wielkie znaczenie historyczne o charakterze ogólnocywilizacyjnym, jak trafnie określił to były ambasador Ukrainy w Waszyngtonie Walerij Czałyj: „Rosyjska agresja, próba zniszczenia Ukrainy, jest wreszcie postrzegana jako egzystencjalne zagrożenie dla bezpieczeństwa europejskiego i światowego”.
Oryginalna ustawa o Lend-Lease stała się ostatecznie jednym z kluczowych czynników całkowitej klęski nazizmu i faszyzmu w Europie i na świecie. Naszym zdaniem podpisanie obecnej ustawy o Lend-Lease świadczy o świadomym dążeniu zachodnich demokracji do szybkiego zwycięstwa Ukrainy nad nowoczesnym agresywnym rosyjskim neonazizmem („raszyzmem”), przezwyciężenia groźby szantażu nuklearnego ze strony Rosji oraz nowego globalnego konfliktu zbrojnego. A kluczem do tego jest heroizm i niezłomność narodu ukraińskiego, odwaga jego obrońców i pomoc sojuszników w najlepszych tradycjach koalicji antyhitlerowskiej podczas II wojny światowej.
Natalia Neczajewa-Jurijczuk – doktor, profesor zwyczajny nauk politycznych i administracji publicznej, Narodowy Uniwersytet im. Jurija Fedkowycza w Czerniowcach, doktorant, Wydział Nauk Politycznych i Administracji Publicznej
Serhij Trojan – doktor habilitowany nauk historycznych, profesor nadzwyczajny Katedry Stosunków Międzynarodowych, Informacji i Studiów Regionalnych Narodowego Uniwersytetu Lotniczego
