W dniach 15-16 września na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego odbyła się międzynarodowa konferencja naukowa „Prawa człowieka i tożsamość narodowa w kontekście procesu integracji europejskiej Ukrainy”. Organizowane wydarzenie zgromadziło prawie 50 naukowców i praktyków, reprezentujących 13 ośrodków badawczych z Polski oraz 5 uniwersytetów z Ukrainy. Konferencji towarzyszyło podpisanie listu intencyjnego dotyczącego nawiązania stałej współpracy naukowo-dydaktycznej przez Wydział Prawa i Administracji UŁ oraz Wydział Prawno-Ekonomiczny Uniwersytetu Narodowego im. I.I. Mecznykowa w Odessie. Spotkanie było ponadto okazją do rozwinięcia współpracy między uczelnią w Łodzi a Centrum Prawa Polskiego Kijowskiego Uniwersytetu Narodowego im. Tarasa Szewczenki.
Autorzy: dr Tomasz Lachowski i Witalij Mazurenko
Zdjęcia: Konrad Jęcek
Prodziekan Wydziału Prawa i Administracji UŁ, prof. dr hab. Teresa Wyka oraz Dziekan Wydział Prawno-Ekonomiczny Uniwersytetu Narodowego im. I.I. Mecznykowa w Odessie, prof. dr Wiaczesław Truba, przywitali uczestników i gości konferencji, składając jednocześnie podpisy pod specjalnym memorandum zakładającym dalszą współpracę w przedmiocie wymiany studentów, doktorantów oraz pracowników naukowych pomiędzy największymi uczelniami Łodzi i Odessy. Konferencję oficjalnie otworzył kierownik Katedry Prawa Międzynarodowego i Stosunków Międzynarodowych Wydziału Prawa i Administracji UŁ, prof. dr hab. Piotr Daranowski, w towarzystwie przedstawicielki Konsula Honorowego Ukrainy w Łodzi, pani Julii Rabcun, reprezentanta Regionalnego Ośrodka Debaty Międzynarodowej w Łodzi, dr. Krzysztofa Zdulskiego, oraz prowadzących konferencję, dr. Tomasza Lachowskiego z Uniwersytetu Łódzkiego i Witalija Mazurenki z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego im. Jana Pawła II.
Merytoryczną część konferencji rozpoczął wykład prof. dr. hab. Jacka Skrzydło z Katedry Prawa Międzynarodowego i Stosunków Międzynarodowych Wydziału Prawa i Administracji, dotyczącego roli Europejskiego Trybunału Praw Człowieka dla procesów demokratyzacji i budowy państwa rządów prawa w regionie Europy Środkowo-Wschodniej, doświadczeń niezwykle istotnych z perspektywy dzisiejszych wyzwań stojących przed Ukrainą. Wykład stanowił znakomite wprowadzenie do pierwszego panelu dyskusyjnego wydarzenia, odnoszącego się do problematyki reformy wymiaru sprawiedliwości na Ukrainie – odbywającego się w warunkach wciąż trwającego konfliktu zbrojnego na Donbasie oraz dialogu sądowego toczonego przez sądy ukraińskie z międzynarodowymi, na czele z Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w Strasburgu.
Dr Kateryna Karmazina z Wydziału Prawno-Ekonomicznego Uniwersytetu Narodowego im. I.I. Mecznykowa w Odessie pokazała ciekawy kontekst praktyki krajowej dotyczącej ochrony praw człowieka na Ukrainie, zwracając szczególną uwagę na trudność w pełnej realizacji praw w warunkach toczącej się wojny we wschodniej części Ukrainy. Następnie, uczestnicy konferencji w swoich wystąpieniach dotknęli problematyki reformy wymiaru sprawiedliwości na Ukrainie, w tym wyboru nowego składu ukraińskiego Sądu Najwyższego (Tetiana Juszczenko z The Ukrainian Institute of the Future oraz dr Michał Jabłoński z Uniwersytetu Warszawskiego). Dr Roman Marusenko z Kijowskiego Uniwersytetu Narodowego im. Tarasa Szewczenki przybliżył orzecznictwo Trybunału w Strasburgu i jego wpływ na sądy ukraińskie, a Bartosz Soloch z Uniwersytetu Łódzkiego wskazał na prawne następstwa toczonego dialogu pomiędzy Federalnym Sądem Konstytucyjnym Niemiec a Europejskim Trybunałem Praw Człowieka, mogącego służyć za pewien wzorzec współpracy sądu krajowego z międzynarodowym, choć niepozbawionej tarć. Dyskusje w przedmiocie oddziaływania czynników międzynarodowych na krajowy wymiar ochrony praw obywateli, ale i interesów państwa ukraińskiego, zakończyło wystąpienie dr. Adama Lelonka, analityka portalu Defence24.pl oraz prezesa Centrum Analiz Propagandy i Dezinformacji. Dr A. Lelonek podniósł konieczność prawnego uregulowania pewnych obszarów niezwykle wrażliwych na skutki polityki wojny informacyjnej i propagandy kreowanej przez Federację Rosyjską – tak w przypadku Polski, jak i Ukrainy.
Działalność Kremla w stosunku do Ukrainy zdominowała również drugą część dyskusji, poświęconą wdrażaniu mechanizmów sprawiedliwości okresu przejściowego (transitional justice) na Ukrainie oraz wojnie na Donbasie. Co ważne podkreślenia, uczestnicy konferencji zgodzili się z oceną aneksji Krymu oraz konfliktu we wschodniej części Ukrainy jako przykładu agresji Rosji oraz zaklasyfikowali trwające wydarzenia w części obwodów donieckiego i ługańskiego jako fakt międzynarodowego konfliktu zbrojnego z Rosją jako agresorem (wpływającej – bezpośrednio oraz pośrednio, przy wykorzystaniu prorosyjskich separatystów – na suwerenność oraz integralność terytorialną państwa ukraińskiego).
Dr Ihor Ljubaszenko z SWPS Uniwersytetu Humanistycznospołecznego w Warszawie przedstawił niezwykle skomplikowaną tkankę mechanizmów sprawiedliwości okresu przejściowego na Ukrainie – odnoszących się zarówno do rozliczeń z reżimem Wiktora Janukowycza, ostatecznym odrzuceniem dziedzictwa radzieckiego oraz wykorzystaniem ich w czasie trwającego konfliktu na Donbasie. Temat instrumentów transitional justice zorientowanych na rozwiązanie wojny na wschodzie Ukrainy, w tym ukarania winnych najpoważniejszych zbrodni, włączając przypadki zbrodni wojennych oraz zbrodni przeciwko ludzkości, kontynuowała dr Żanna Bałabaniuk z R&C Kyiv Group LLC, a Mateusz Piątkowski z Uniwersytetu Łódzkiego przeprowadził dokładną analizę konfliktu z perspektywy międzynarodowego prawa humanitarnego. Ciekawy i niezwykle ważny aspekt problemu separatyzmu na Ukrainie, nie tylko na Donbasie, ale i potencjalnie na Zakarpaciu (separatyzm węgierski lub rusiński) zaprezentowała dr Magdalena Lachowicz z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a Mateusz Ziembicki z Uniwersytetu w Białymstoku skoncentrował się na pojęciu wojny hybrydowej i jej obecności w relacjach Ukrainy z Rosją oraz Rosji ze światem euroatlantyckim.
Pierwszy dzień konferencji zakończył panel przybliżający obraz praktycznego wymiaru implementacji międzynarodowych standardów ochrony praw człowieka do poszczególnych gałęzi prawa krajowego Ukrainy. Prof. dr hab. Ołeksij Pronewycz z Kijowskiego Uniwersytetu Narodowego im. Tarasa Szewczenki poświęcił swoje wystąpienie niezwykle istotnej kwestii reformy policji na Ukrainie. Jego kolega z Kijowa, Andrij Petrenko, w swoim referacie rozwinął problematykę ochrony praw człowieka, w tym prawa do prywatności, w związku z wykorzystaniem baz danych i obrotem danymi osobowymi. Przedstawicielki Wydziału Prawno-Ekonomicznego Uniwersytetu Narodowego im. I.I. Mecznykowa w Odessie, prof. dr Ludmiła Tokarczuk oraz dr Anżela Lewenec, odniosły się do aktualnych wyzwań w zakresie zabezpieczenia praw w czasie trwania operacji antyterrorystycznej (ATO) oraz dotyczących sytuacji migrantów i wewnętrznych przesiedleńców w następstwie wojny na Donbasie.
Drugiego dnia konferencji, uczestnicy i zaproszeni goście kontynuowali swoje rozważania dotykające różnych wymiarów ochrony praw człowieka na Ukrainie oraz konsekwencji Rewolucji Godności nad Dnieprem. Na szczególną uwagę zasługują tu przede wszystkim referaty: prof. dr hab. Antoniny Kozyrskiej z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, który dotyczył procesu dekomunizacji na Ukrainie oraz związanej z Czerniowieckim Uniwersytetem Narodowym im. Jurija Fedkowycza i organizacją pozarządową Quadrivium, dr Marii Prociuk. Badaczka z ukraińskiej Bukowiny dokonała analizy dyplomacji publicznej Ukrainy w okresie po Euromajdanie, w tym kreślenia kontaktów z najbliższymi sąsiadami, jak Polską czy Rumunią. Ciekawy prawno-filozoficzny kontekst wymiaru promowanego dziś przez władze Rzeczypospolitej pojęcia Międzymorza i współpracy państw regionu widzianej w myśli Bohdana Osadczuka oraz prac paryskiej „Kultury” przedstawił Pawło Łodyn z Podkarpackiego Uniwersytetu Narodowego im. Wasyla Stefanyka w Iwano-Frankiwsku.
Warto wskazać również na wystąpienie przedstawicielki Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, Magdaleny Sobas, podejmujące trud przedstawienia praktyki ochrony praw człowieka w praktyce polskiego RPO co do zmian w ustawie o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Ponadto, reprezentant jednego z patronów medialnych konferencji, portalu Infor.pl, Damian Skowron (z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie), przybliżył bardzo praktyczny temat dotyczący napływu obywateli Ukrainy do Polski w ostatnich latach i wpływu pojawienia się Ukraińców (pracowników czy studentów) na porządek prawny Rzeczypospolitej Polskiej.
Wreszcie, dla pełnego zrozumienia sytuacji na Ukrainie oraz konieczności wprowadzenia niezbędnych reform w obszarze poszczególnych gałęzi prawa – jak prawo karne, prawo gospodarcze czy prawo administracyjne – nieocenione okazały się referaty ukraińskich gości konferencji, w tym w szczególności: dr Nadii Newidomej z Narodowego Uniwersytetu Prawnego im. Jarosława Mądrego w Charkowie, dr. Andrija Smitiucha z Uniwersytetu Narodowego im. I.I. Mecznykowa w Odessie czy Oleny Lewczyszyny z Kijowskiego Uniwersytetu Narodowego im. Tarasa Szewczenki.
Konferencję naukową „Prawa człowieka i tożsamość narodowa w kontekście procesu integracji europejskiej Ukrainy” zorganizowali pracownicy i doktoranci Katedry Prawa Międzynarodowego i Stosunków Międzynarodowych Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego przy wsparciu Konsulatu Honorowego Ukrainy w Łodzi, Regionalnego Ośrodka Debaty Międzynarodowej w Łodzi, portalu „Obserwator Międzynarodowy”, portalu Polsko-Ukraińskiego polukr.net, portalu Infor.pl oraz Wydawnictwa Bookmarked Publishing&Editing.