Cerkiew polityczną bronią Kremla

Trwający kryzys na Ukrainie, zaangażowanie Rosji już nie tylko w Donbasie, ale i w Syrii. Jakie miejsce w polityce zagranicznej Kremla odgrywa w tych procesach Cerkiew Prawosławna?

139762_cerkiew-wasyla-blogoslawionego-moskwa

Autor: Prof. dr hab. Andriej Melkow z Moskwy

Rola Rosji na Ukrainie i Bliskim Wschodzie jest nie do przecenienia. Mimo braku spodziewanych, „rychłych” sukcesów, zwłaszcza w Donbasie, kurs dzisiejszej polityki zagranicznej Rosji interesuje zatem nie tylko jej najbliższych sąsiadów, ale i przede wszystkim kluczowych graczy na arenie międzynarodowej. Rzadko jednak w dotychczasowej analizie wydarzeń brany pod uwagę był czynnik religijny – który przecież „od zawsze” (czyli przyjęcia chrześcijaństwa w 988 r. przez księcia Kijowskiego Włodzimierza) władcy rosyjscy wykorzystali jako potężne narzędzie wpływu na świadomość społeczną oraz kształtowanie polityki zewnętrznej Kremla. Dotyczy to zarówno tak odległych czasów Rusi Kijowskiej, czy księstwa Moskwy, jak i epoki Imperium Rosyjskiego, czy nawet okresu Związku Sowieckiego.

 

Władza i Cerkiew zawsze razem!

W związku z tym, że model stosunków państwowo-cerkiewnych na Rusi kształtował się pod silnym wpływem Bizancjum, gdzie ośrodek religijny był ściśle podporządkowany władzy świeckiej, dla ruskich, a później rosyjskich książąt, carów, czy nawet radzieckiego kierownictwa, Cerkiew Prawosławna była po prostu częścią ideologicznej propagandy. Dlatego też, Cerkiew szybko stała się silnym narzędziem realizacji polityki zagranicznej Rosji. Dość wspomnieć, ze w ciągu długiej historii rosyjskiej państwowości to właśnie bardzo wielu duchownych wykonywało różne dyplomatyczne misje, także dlatego, iż miara zaufania do kleru była nieporównywalnie większa, aniżeli do świeckich dyplomatów.

W dzisiejszych czasach komunikacja Patriarchatu Moskiewskiego z Kremlem w dalszym ciągu realizowana jest przez klasyczny schemat bizantyjskiego modelu państwowo-kościelnych stosunków. Oddziaływanie Cerkwi na politykę zagraniczną Rosji zakreślono w „Podstawach koncepcji społecznej” Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej, dokumentu spisanego jeszcze w 2000 r. Należy tu wymienić przede wszystkim następujące wektory międzynarodowego zaangażowania Patriarchatu:

  1. Budowanie pokoju i wspieranie procesów pokojowych na arenie międzynarodowej, oraz promowanie zrozumienia i współpracy między narodami, państwami i grupami etnicznymi.
  2. Rozwój polityki miłosierdzia, programów społecznych, troska o rosyjskich obywateli poza granicami Federacji.
  3. Stymulowanie zaangażowania społeczno-politycznego mediów kościelnych.
  4. Prowadzenie działalności gospodarczej na rzecz Cerkwi, państwa i społeczeństwa.
  5. Przeciwdziałanie ruchu „fałszywych religii”, stanowiących zagrożenie dla jednostki i społeczeństwa.

z6206976Q,Cyryl--patriarcha-Moskwy-i-Wszechrusi

Dyplomaci w sutannach

Za prowadzenie działalności międzynarodowej Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej odpowiada Wydział Zewnętrznych Stosunków Cerkiewnych, założony jeszcze w czasach sowieckich, w 1946 r. Jego powołanie oraz funkcjonowanie (bezpośrednio przy Radzie Ministrów ZSRR) nie mogłoby się urzeczywistnić bez udziału służb specjalnych – fakt ten dziś uosabia się głównie w postaci Patriarchy Moskiewskiego i całej Rusi Cyryla Gundiajewa, powszechnie oskarżanego o współpracę z KGB. W zakresie obowiązków Wydziału mieści się koordynowanie kontaktów Patriarchatu Moskiewskiego z innymi prawosławnymi Cerkwiami autokefalicznymi, kontaktów ekumenicznych oraz prowadzenie placówek duszpasterskich Patriarchatu w krajach, zasadniczo odległych od Federacji Rosyjskiej.

W okresie od 1989 do 2009 r. przewodniczącym Wydziału był obecny Patriarcha – Cyryl. W tym czasie instytucja ta przekształciła się w kościelny odpowiednik ministerstwa spraw zagranicznych. Na zupełnie nowym –jakościowo- poziomie prowadzony jest dialog z władzą państwową, w wyniku czego często mówi się o osiągnięciu „optymalizacji stosunków państwowo-kościelnych”. Znacznie rozszerzyły się i wzmocniły kontakty oraz współpraca Cerkwi z organizacjami politycznymi, społecznymi, ale także np. naukowymi. Dzięki temu łatwiej jest Wydziałowi realizować swój pierwszoplanowy cel, tj. promocję religijnej ideologii tzw. politycznego prawosławia, aktywnie wdrażanego w nowoczesnym społeczeństwie rosyjskim.

W czasie rządów Władimira Putina, a już zwłaszcza po tym, jak Patriarchą Moskwy stał się Cyryl Gundiajew, zaobserwować można stały trend łączenia instytucji państwa i Cerkwi. Faktycznie, dziś Rosyjska Cerkiew Prawosławna stała się częścią aparatu państwowego Federacji Rosyjskiej, uzyskując do tego niezbędne środki i instrukcje z administracji Władimira Władimirowicza. Duchowni zaczęli coraz częściej podejmować się różnego rodzaju zadań, związanych z wykonywaniem reprezentacyjnych funkcji państwa rosyjskiego za granicą. Szczególnie mocno widać to teraz, kiedy Rosja znalazła się w silnej izolacji na arenie międzynarodowej – mając na uwadze konsekwencje polityki agresji Kremla na Ukrainie. Paradoksalnie, ale to właśnie w tych warunkach, Cerkiew może działać bardziej efektywnie niż MSZ Federacji Rosyjskiej, lobbując na arenie międzynarodowej nie tylko czysto kościelne, ale także interesy władzy państwowej sensu stricto.

z19620660IH,Papiez-Franciszek-i-patriarcha-Cyryl

Na spotkanie Patriarchy z Papieżem zielone światło dał Putin

Najbardziej spektakularnym przykładem wykorzystania religii prawosławnej jako narzędzia polityki zagranicznej Rosji stało się z pewnością historyczne spotkanie moskiewskiego Patriarchy Cyryla z Papieżem Franciszkiem 12 lutego 2016 r. na Kubie. Biorąc pod uwagę pośpiech w przygotowaniach do tak ważnego spotkania, którego nawiasem mówiąc Kościół (oraz Cerkiew) nie były w stanie przeprowadzić w ciągu całych stuleci, należy dość jasno podkreślić jednak jego formalny charakter. Rzecz jasna, obie strony deklarowały chęć współpracy i dialogu, ale obszary nakreślonej kooperacji nie mają większego teologicznego znaczenia. We wspólnej deklaracji dużo miejsca poświęcono kwestii prześladowania chrześcijan, głównie na Bliskim Wschodzie, sytuacji religijnej na Ukrainie, a także sytuacji społeczno-politycznej w Europie. Łatwo zauważyć, że tematy te bardzo mocno pokrywają się z głównymi kierunkami polityki zagranicznej Rosji. Na tej podstawie można stwierdzić, że inicjatywa spotkania Patriarchy z Papieżem wyszła nie od Rosyjskiej Cerkwi, a zrodziła się na kremlowskich korytarzach, najpewniej w głowie Władimira Putina.

W warunkach głębokiej izolacji na arenie międzynarodowej, Putin szuka sposobów przełamania blokady i dla osiągnięcia tego celu aktywnie włącza rosyjskie prawosławie. Wygląda na to, że Patriarcha, występując w rzeczywistości w butach jakiegoś specjalnego przedstawiciela Władimira Władimirowicza, a nie zwierzchnika Rosyjskiej Cerkwi, winien w oczach prezydenta Rosji odegrać ważną rolę w rozwiązywaniu zagadnień politycznych związanych z Syrią, Ukrainą, czy bezpieczeństwem europejskim w ogóle. Spotkanie Patriarchy Moskiewskiego z Papieżem dobrze komponuje się z obecną, zagraniczną, retoryką Moskwy: Rosja i oraz państwa Zachodu powinny odsunąć różniące te dwa bloki sprawy i zjednoczyć się w walce przeciwko terroryzmowi. W tych kategoriach Władimir Putin upatruje sukces Federacji Rosyjskiej w kontaktach ze światem euroatlantyckim.

 

Cyryl ustami polityki Kremla

We wszystkich swoich wystąpieniach publicznych Patriarcha Cyryl jak mantrę powtarza linię Kremla dotyczącą kluczowych problemów dyplomacji rosyjskiej – kryzysu na Ukrainie, wojny w Syrii, embarga na produkty spożywcze, czy szerzej sankcji. Opinia o cywilizacji zachodniej w rosyjskiej Cerkwi również pokrywa się ze stanowiskiem władzy. Cyryl mówi wiele o sekularyzmie i ateizmie, o rusofobii, o licznych zewnętrznych i wewnętrznych wrogach, o wyjątkowej roli Rosji w świecie, krytykuje podstawowe europejskie wartości. Można chyba dziś określić Patriarchę jako, z jednej strony, emanację tzw. „rosyjskiego świata” (ruskogo mira), ale z drugiej, przykład rosyjskiej „soft power” (vide – spotkanie z Franciszkiem). Przy tak zakreślonych celach, głoszenie słowa Ewangelii o Chrystusie i zaspokajanie potrzeb zwykłych wierzących zeszły już dawno na plan dalszy.

Takie tendencje powodują zaniepokojenie i lęk u najbardziej myślącej części rosyjskiej prawosławnej inteligencji. Połączenie Kościoła z państwem, bezwolne wykonywanie woli władzy, popieranie interesów klasy rządzącej, wsparcie wątpliwego kursu politycznego, a nie obrona prawdy i sprawiedliwości – wszystko to prowadzi do głębokiego kryzysu, a nawet ewentualnego podziału rosyjskiego Prawosławia.

Dzisiaj Cerkiew Prawosławna w Rosji nie mówi już o Chrystusie, nie o walce ze złem, i powszechnym pojednaniu, a operuje tylko ideologicznymi szablonami, przygotowanymi przez kremlowskich politycznych technokratów. Dopóki taki stan rzeczy będzie się utrzymywać, kryzys w rosyjskim społeczeństwie się nie skończy, co tylko przełoży się na dalszą konfrontację Wschodu z Zachodem – także, a może przede wszystkim, na geopolitycznej szachownicy, na której to w chwili obecnej to do Władimira Putina należy kolejny ruch.

Prof. dr hab. Andriej Melkow – prezes Instytutu Współczesnych Badań Humanistycznych w Moskwie, wydawca czasopisma naukowego „Studia Humanitatis”

https://www.youtube.com/watch?v=mHmeydnVox0&feature=youtu.be

Політика. Випуск №163. Гість – Андрій Мельков.

Пропагандистські ЗМІ і „рускій мір” як складові гібридної війни і чинники підігрівання сепаратистських настроїв в Україні. Чому телевізор має такий беззаперечний вплив на свідомість росіян? Як агресія на Сході України позначилася на наукових, культурних і побутових зв’язках двох країн? Чи зможуть відновитися ці стосунки зі зміною керівництва у Кремлі та чи хочуть росіяни цих змін? Про все це говоритимуть у програмі „Політика”. Гість студії – Андрій Мельков, доктор теологічних наук, президент Інституту сучасних гуманітарних досліджень (м. Москва).

Redakcja

Serwis Obserwator Międzynarodowy, jest niezależnym tytułem prezentującym wydarzenia i przemiany zachodzące we współczesnym świecie.