Jesień roku 1989 należała do tych „najgorętszych” i to nie ze względu na panującą aurę, a na przemiany społeczno–polityczne, które doprowadziły do upadku systemów komunistycznych w kilku państwach Europy Środkowo–Wschodniej. Społeczeństwa niezadowolone z działań partii komunistycznych doprowadziły do przeobrażeń w swoich krajach, były one zarówno krwawe, jak i pokojowe. Ich charakter przypominał nieco „Wiosnę Ludów” z roku 1848 i doprowadziły do powstania nowych demokratycznych państw w Europie. Przemiany roku 1989 przyczyniły się także do upadku dwubiegunowego porządku świata i rozwiązania krótko potem ZSRR.
Autor: Michał Denys
„Wszystko zaczęło się w Polsce” – tak polskie media określały wydarzenia, które rozpoczęły się w lutym, a zakończyły 5 kwietnia 1989 roku. Podczas Obrad Okrągłego Stołu ustalono termin nowych częściowo wolnych wyborów. Ich wynik, w czerwcu tego samego roku doprowadził do urzędu pierwszego niekomunistycznego premiera. Tadeusza Mazowieckiego, a w Polsce rozpoczęto wprowadzanie gospodarki wolnorynkowej. Dla opozycji innych państw regionu był to impuls i nadzieja na to, że koniec doktryny Breżniewa jest bliski. Czas zawalczyć o swoją wolność i zrzucenie jarzma ustroju totalitarnego.
Czerwiec to także rozmowy opozycji węgierskiej z Komunistyczną Partią Węgier, rozmowy, które okazały się na tyle skuteczne, że nie zmusiły społeczeństwa do siłowych działań, a szybkość przemian była stosunkowa duża. Wyższa niż nawet w Polsce. W październiku 1989 zmieniono nazwę państwa na Republikę Węgierską, usunięto zasieki na granicy z Austrią, a 5 marca 1990 roku na Węgrzech odbyły się pierwsze w Europie Środkowo–Wschodniej wolne wybory parlamentarne.
Zmiany postępowały szybko jednak do najistotniejszych przemian z punktu widzenia geopolityki miało dopiero nadejść
Już w czerwcu doszło do pierwszych protestów w Niemieckiej Republice Demokratycznej (NRD). W październiku w wyniku protestu, który zgromadził blisko 700 tys. osób ze stanowiska przewodniczącego Rady Państwa Komitet Centralny odwołał Ericha Honeckera. Jego następcą został Ego Krenz, który rozpoczął reformy mające na celu utrzymanie systemu komunistycznego i znaczenia partii SED. 9 listopada 1989 r. decyzją władz przyjęto rozporządzenie o swobodzie emigracji do RFN. Tego samego dnia doszło do najbardziej spektakularnego i symbolicznego wydarzenia tego okresu, jakim było rozpoczęcie wyburzania Muru Berlińskiego. Tysiące berlińczyków burzyło symbol radzieckiej okupacji i zniewolenia, a w ciągu kilku dni granice z RFN przekroczyło kilka milionów mieszkańców Niemiec Wschodnich. Według historyków samo wydarzenie było jednym z najważniejszych od czasów II wojny światowej i skutecznie doprowadziło do zjednoczenia Niemiec oraz pełnej demokratyzacji kontynentu.
Dzień później, 10 listopada 1989 roku w Bułgarii odsunięto od władzy Todora Żiwkowa, który mimo wszystko był najbardziej reformatorskim przywódcą w Bułgarskiej Partii Komunistycznej. Szalę zwycięstwa opozycji przypieczętowały decyzję Żiwkowa wobec mniejszości tureckiej w tym kraju, jego niechętna polityka przeciwko Turkom doprowadziła do protestów i powolnej demokratyzacji kraju.
17 listopada 1989 roku rozpoczęła się „Aksamitna Rewolucja” w Czechosłowacji. A w Pradze doszło manifestacji, która miała upamiętnić zamknięcie czeskich szkół przez Niemców 50 lat wcześniej. Udział w niej wzięło około 50 tys. osób i szybko zmieniła swój charakter w wiec narodowowyzwoleńczy. Od początku miała mieć charakter pokojowy. Przez cały listopad w kraju doszło do wielu manifestacji, a przedstawiciele czeskiej opozycji, czyli „Forum Obywatelskiego” próbowali pokojowo pertraktować z komunistami. Jej lider, Vaclav Havel, domagał się przygotowania nowej konstytucji i dymisji rządu. Do zmian we władzy doszło 29 listopada, jednak w rządzie dalej zasiadali przedstawiciele komunistów, dopuszczając do udziału w nim opozycję. Premier rządu Husak zrzekł się stanowiska, a 29 grudnia Zgromadzenie Federalne wybrało przywódcę opozycji Vaclava Havla na prezydenta Czechosłowacji.
Koniec jesieni ludów stał się jej najtragiczniejszym i najkrwawszym epizodem. W Rumunii w wyniku grudniowych protestów śmierć poniosło około 1200 opozycjonistów. Securitate i wojsko tłumiło wszelkie działania przeciwko partii i przywódcy Nicolae Ceaușescu. Dyktator za wszelką cenę chciał zachować stanowisko i zapewne życie, dlatego nie dopuszczał do rozmów opozycjonistów. Mimo to ogromnie wyniszczony naród, doprowadził do rewolucji w Rumunii, a w Święta Bożego Narodzenia Nicolae Ceaușescu i jego żona Elena zostali decyzją sądu wojskowego skazani na śmierć przez rozstrzelanie.
Jesień Ludów była wydarzeniem o ogromnym znaczeniu, a jej charakter potwierdził to, że każdy naród ma prawo do samostanowienia i budowy państwa według standardów demokratycznych. W Europie po zakończeniu II wojny światowej nie było wydarzenia o tak wielkim charakterze i skali, a jego następstwa zbudowały i budują przyszłość dla wszystkich Europejczyków. W każdym z państw przebieg wydarzeń, ich charakter był nieco inny, jednak dla wszystkich cel był oczywisty – Wolność!
Michał Denys jest autorem i publicystą Obserwatora Międzynarodowego, absolwent Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politologicznych Uniwersytetu Łódzkiego
