17 marca Izba Przygotowawcza Międzynarodowego Trybunału Karnego (MTK) wydała nakazy aresztowania dwóch rosyjskich urzędników: komisarz ds. praw dziecka Marii Lwowej-Biełowej i prezydenta Władimira Putina. Izba uznała, że istnieją uzasadnione podstawy, aby sądzić, że każdy podejrzany ponosi odpowiedzialność za zbrodnię wojenną polegającą na nielegalnej deportacji ludności i nielegalnym przesiedleniu ludności z okupowanych terytoriów Ukrainy do Federacji Rosyjskiej ze szkodą dla ukraińskich dzieci. Rozmawiamy z ekspertami o konsekwencjach prawnych oraz politycznych tej decyzji.
Autor: Pawło Łodyn
Jak podkreśla ekspert ds. prawa międzynarodowego, profesor Uniwersytetu Technicznego w Tallinnie Jewhen Cybułenko, 123 kraje ratyfikowały, a ponad dwadzieścia podpisało Statut Rzymski, w związku z czym są zobowiązane do działania zgodnie z tym międzynarodowym dokumentem. A to oznacza osobiste konsekwencje dla Putina, który nie będzie miał możliwości odwiedzenia tych krajów. Dotyczy to również rządów dość lojalnych wobec Kremla, jak poszczególni członkowie BRICS czy państwa afrykańskie. Dla chińskiego przywódcy nie ma to szczególnego znaczenia, biorąc pod uwagę jego obecną wizytę w Moskwie, ale dla reżimów demokratycznych decyzja ta jest interpretowana jednoznacznie. Dlatego w przypadku zatrzymania Putina na ich terytoriach należy go odesłać do Hagi. Tak jak to się stało ze zbrodniarzami wojennymi Miloševiciem, Karadžiciem czy Mladiciem. Ich ekstradycja była warunkiem udzielenia pomocy krajom byłej Jugosławii. Należy wziąć pod uwagę, że po wojnie w Ukrainie można się spodziewać z dużym prawdopodobieństwem nowego zawirowania w Rosji. A zatem dla przetrwania tam niezbędna będzie również zewnętrzna pomoc finansowa, której otrzymanie będzie uzależnione od chęci ekstradycji Putina i innych rosyjskich zbrodniarzy wojennych.
Ta decyzja MTK ma zarówno praktyczne implikacje w przyszłości, jak i implikacje symboliczne dzisiaj. W końcu rzeczy nazywa się po imieniu. Jeśli chodzi o zbrodnię agresji, została ona dodana do Statutu Rzymskiego później – po podpisaniu Poprawek z Kampali w stolicy Ugandy. Wystarczy, że Ukraina uzna jurysdykcję MTK, aby trybunał międzynarodowy mógł badać zbrodnie wojenne, zbrodnie przeciwko ludzkości i ludobójstwo. Jednak ze względu na określone okoliczności nie może tego uczynić w stosunku do zbrodni agresji (zbrodni przeciwko pokojowi). Dlatego w przyszłości lansuje się pomysł powołania doraźnego trybunału specjalnego, który rozpatrzy daną sprawę. Ta opinia była początkowo uważana za idealistyczną, ale dziś istnieje już koalicja 32 krajów, które popierają ten pomysł. A ich liczba stale rośnie. Najważniejsze jest obecność woli politycznej światowych przywódców.
Taki trybunał zdaniem prof. Cybułenki, nie będzie konkurentem i nie będzie umniejszał roli MTK, ale będzie ją uzupełniał. Biorąc pod uwagę zasadę jurysdykcji uniwersalnej, która ma zastosowanie do zbrodni wojennych, zbrodni przeciwko ludzkości i ludobójstwa, można również spodziewać się rozpatrywania odpowiednich spraw przez sądy krajowe różnych państw. Strona internetowa Prokuratury Generalnej Ukrainy informuje o 75 tys. zarejestrowanych przypadków zbrodni wojennych (a jest to tylko częściowo znana informacja o sytuacji na wciąż okupowanych terenach Ukrainy, np. w Mariupolu). Dlatego liczba ta zdecydowanie nie jest ostateczna i może być dwukrotnie wyższa. Należy zrozumieć, jaki jest zakres działań na rzecz międzynarodowego wymiaru sprawiedliwości – dlatego pracy wystarczy dla wszystkich.
Śledztwo będzie kontynuował także MTK – w Ukrainie pracuje teraz 40 jego śledczych, a konieczność zwiększenia ich liczby została już ogłoszona. Obecny epizod z ogłoszeniem nakazu aresztowania jest dopiero pierwszym i najłatwiejszym do udowodnienia, biorąc pod uwagę rozgłos oświadczeń i podpisanie przez Rosję ustaw ułatwiających adopcję porwanych ukraińskich dzieci. Dodane zostaną sprawy karne, a w związku z masowością i systematycznością międzynarodowych przestępstw popełnianych przez Rosjan całkiem prawdopodobne jest ich przeklasyfikowanie. W związku z tym należy spodziewać się nowych nakazów.
Jewhen Mahda, dyrektor ukraińskiego Instytutu Polityki Światowej, uważa, że wydanie przez trybunał międzynarodowy nakazu aresztowania rosyjskich urzędników, zwłaszcza tych najwyższych, ma kilka podstaw. Najpierw rosyjska komisarz ds. praw dziecka Lwowa-Biełowa twierdziła, że adoptowała, a w rzeczywistości porwała ukraińskiego chłopca z okupowanego Mariupola. Ponadto, prokurator MTK Karim Khan podkreślił, że nakaz ten został wydany dożywotnio, co oznacza, że kadencja Putina jako prezydenta Federacji Rosyjskiej nie odgrywa żadnej roli. Po trzecie, po raz pierwszy międzynarodowy sąd wydaje nakaz aresztowania obecnego szefa państwa nuklearnego. Świadczy to zatem o silnej i nieuchronnej demitologizacji Rosji, a także stopniowym kształtowaniu się w kręgach zawodowych (ale nie politycznych) przekonania, że nie jest ona już „świętą krową”, której interesy należy za wszelką cenę brać pod uwagę.
Dlatego też, prezydent Rosji podszedł do wizyty Xi Jinpinga w Moskwie w stanie największej słabości, a sama Federacja Rosyjska znajdowała się w głębokim kryzysie. Niestety na arenie międzynarodowej podejmowane są przez tzw. „dobrych Rosjan” próby sprowadzenia wszelkich konsekwencji do roli Putina w rozpętanej wojnie, która doprowadziła do takiego stanu rzeczy. Widzimy jednak, że cały ten wachlarz zbrodni wojennych, które są badane w instytucjach międzynarodowych, jest popełniany nie tylko przez kierownictwo wojskowe i polityczne, ale także przez zwykłych Rosjan. Wszystko to skłania do refleksji nad istotą formowania się państwa rosyjskiego i potrzebą jego demontażu.
Pawło Łodyn – dyrektor wykonawczy Centrum Narracji Politycznych Demokracji; korespondent portalu „Obserwator Międzynarodowy” w Ukrainie
