Przedmiotem dyskusji jest możliwość utworzenia międzynarodowego trybunału dla rosyjskich zbrodniarzy. Problem w tym, że Międzynarodowy Trybunał Karny (MTK), którego jurysdykcję Ukraina uznała ad hoc, może rozpatrywać tylko zbrodnie wojenne, zbrodnie przeciwko ludzkości i ludobójstwo. Jednak, ze względów formalnych, w konsekwencji zmian z Kampali do Statutu Rzymskiego, MTK nie może być zaangażowany w karanie zbrodni agresji, w szczególności w tym konkretnym przypadku. Dlatego też, należy szukać rozwiązania poprzez stworzenie specjalnego trybunału do spraw zbrodni agresji.
Autor: prof. Jewhen Cybułenko
To nie jest nowy pomysł i był omawiany już wiosną. Wśród jego inicjatorów był m.in. były premier Wielkiej Brytanii Gordon Brown. Kilka projektów takiego trybunału zostało już zaproponowanych. Przy czym należy zauważyć, że opcje znane z lat 90. XX w., tj. trybunały dla byłej Jugosławii (MTKJ) czy Rwandy (MTKR) nie są dziś możliwe, ponieważ oba zostały stworzone decyzją Rady Bezpieczeństwa ONZ. Jasne jest, że w tym przypadku Rosja skorzysta z prawa weta. Dlatego rozwiązaniem może być specjalne porozumienie lub wybór modelu na wzór Sądu Specjalnego dla Sierra Leone – utworzenie podobnego trybunału ukraińskiego z udziałem sędziów międzynarodowych.
Inną kwestią jest to, czy trybunał powinien dotyczyć tylko samego faktu agresji, czy wszystkich zbrodni międzynarodowych (zbrodni agresji, zbrodni wojennych, zbrodni przeciwko ludzkości, ludobójstwo). Istnieją argumenty zarówno „za”, jak i „przeciw”. Zwolennicy uważają, że nielogiczne byłoby karanie Putina przed trybunałem tylko za zbrodnię agresji, zaś osądzenie za inne zbrodnie międzynarodowe przez MTK. W takim przypadku za korzystniejsze uważa się zastosowanie modelu norymberskiego, kiedy wszystkie zbrodnie głównych sprawców zostały osądzone w głównym procesie. Wówczas sprawy osób niższej rangi byłoby rozpatrywane przez istniejący już Trybunał w Hadze. Przeciwnicy podkreślają jednak, że stworzenie takiego trybunału będzie trudnym zadaniem, a ściganie przestępców znacznie dłuższe. Paradoksalnie, łatwiej jest udowodnić zbrodnię agresji, bo zawsze jest wiele oficjalnych oświadczeń na ten temat, więc proces może przebiec szybciej.
W celu realizacji idei trybunału prowadzone są aktywne działania, w szczególności w proces zaangażowany jest minister spraw zagranicznych Estonii Urmas Reinsalu. Ja również osobiście w tym uczestniczyłem. Mamy już projekt. Inny projekt zaproponowali brytyjscy naukowcy. Podstawa prawna jest tutaj jasna, więc najważniejsza będzie wola polityczna do jej stworzenia. Dlatego wspólne wysiłki powinny mieć na celu wywarcie nacisku na polityków, aby przeforsowali ideę na szczeblu politycznym.
Inna kwestia, o której należy wspomnieć, dotyczy rosyjskiego ludobójstwa w Ukrainie. W tym przypadku chciałbym podkreślić, że ważne jest udowodnienie zamiaru zniszczenia całości lub części danej grupy narodowej lub etnicznej, w szczególności w tym przypadku chodzi o grupę narodową Ukraińców. Podkreślam, że chodzi o narodową, a nie etniczną grupę, bo Rosja chce zniszczyć ukraińską tożsamość narodową. Należy rozumieć, że w Rosji nie ma wolności słowa i wszystko, co słychać w mediach państwowych, jest całkowicie zgodne ze stanowiskiem państwa. Dlatego też, zamiar popełnienia ludobójstwa będzie można udowodnić, powołując się również na wypowiedzi w tych samych rosyjskich mediach. Niestety większość naukowców i polityków, potwierdzając liczne przypadki zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości, nie dostrzega faktu dokonywanego ludobójstwa. Parlamenty Estonii i Łotwy, a także szereg innych parlamentów Europy Środkowo-Wschodniej, przegłosowały już uchwały, zgodnie z którymi wydarzenia w Ukrainie nazywane są ludobójstwem. Należy jednak kontynuować starania, aby takie państwa jak USA, Francja czy Niemcy również podzielały tę opinię. To jest nasze kolejne zadanie w wywieraniu presji na zachodnich przywódców politycznych.
Post scriptum. 16 października ministrowie spraw zagranicznych Estonii, Łotwy i Litwy wydali wspólne oświadczenie, w którym wezwano partnerów międzynarodowych do pomocy w stworzeniu specjalnego trybunału dla procesu najwyższego kierownictwa Federacji Rosyjskiej. Szefowie resortów polityki zagranicznej podkreślili, że w czasie, gdy MTK skupi się na rozpatrywaniu spraw dotyczących zbrodni wojennych, zbrodni przeciwko ludzkości i ludobójstwa, głównym przedmiotem odpowiedzialności trybunału specjalnego powinna stać się zbrodnia agresji.
Niniejszy artykuł stanowi zredagowany referat wygłoszony przez prof. Jewhena Cybułenkę – doktora nauk prawnych, wykładowcę Uniwersytetu Technicznego w Tallinie (Estonia) – podczas panelu dyskusyjnego „Referendum Kremla w sprawie terytoriów okupowanych Ukrainy: wymiary prawnomiędzynarodowe, polityczne i w zakresie bezpieczeństwa”, 28.09.2022.
