Dr Mateusz Piątkowski: Bronie zakazane konwencjami genewskimi. Jak jest naprawdę?

W przekazach medialnych niemal codziennie pojawia się informacja, że podczas działań zbrojnych w Ukrainie Rosjanie posłużyli się nielegalną bronią w świetle prawa międzynarodowego. Bez wątpienia, wiele tych prawdziwie bestialskich działań – jak atakowanie szkół, szpitali czy osiedli mieszkalnych – nie ma żadnego prawnego i wojskowego usprawiedliwienia, mogąc stanowić również przykład zbrodni wojennych. Warto jednak zastanowić się, czy rzeczywiście strona rosyjska korzysta z uzbrojenia zabronionego przez prawo międzynarodowe?

Źródło: By Wikimedia Commons, User:Andux, User:Vardion, and Simon Eugster, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1116038

Autor: dr Mateusz Piątkowski

W pierwszej kolejności należy przypomnieć, że jakikolwiek atak wymierzony bezpośrednio w ludność cywilną jest niedozwolony niezależnie od środka bądź metody prowadzenia działań zbrojnych. Jednak nawet w przypadku legalnych celów wojskowych prawo międzynarodowego, nawiązując do zasady, że „strony w konflikcie zbrojnym nie mają nieograniczonego prawa do szkodzenia nieprzyjacielowi”, przez co zakazuje stosowania określonego typu uzbrojenia w każdych okolicznościach.

Różnica pomiędzy zakazanym „środkiem walki” a „metodą”

Stosunkowo niewiele broni jest zakazanych per se, czyli traktowanych jako niedozwolony środek walki na podstawie prawa zwyczajowego bądź traktatów mających zasięg niemal uniwersalny, względnie których stroną są państwa walczące w konflikcie ukraińsko-rosyjskim:

Pociski wybuchowe poniżej 400 gram – Deklaracja petersburska z 1868 roku;

Pociski o wierzchołku pozbawionym płaszcza („dum-dum”) – Konwencja haska z 1899 i 1907 roku;

Trucizna i zatruta amunicja – art. 23a IV Konwencji haskiej z 1907 roku; 

Broń biologiczna – Konwencja o broni biologicznej z 1972 roku (182 państwa, w tym Federacja Rosyjska i Ukraina);

Broń chemiczna  – Protokół genewski z 1925 roku, Konwencja o zakazie broni chemicznej z 1993 roku (190 państw stron,  tym Federacja Rosyjska i Ukraina);

Niewykrywalne odłamki – I Protokół z 1980 roku do Konwencji Konwencja o zakazie lub ograniczeniu użycia pewnych broni konwencjonalnych (118 państw stron, w tym Federacja Rosyjska i Ukraina);

Miny pułapki – II Protokół z 1980 roku do Konwencji Konwencja o zakazie lub ograniczeniu użycia pewnych broni konwencjonalnych (106 państw stron, w tym Federacja Rosyjska i Ukraina)

Broń laserowa – IV Protokół z 1995 roku do Konwencji Konwencja o zakazie lub ograniczeniu użycia pewnych broni konwencjonalnych (109 państw stron, w tym Federacja Rosyjska i Ukraina)

Miny przeciwpiechotne – Traktat z Ottawy z 1997 roku (164 państwa strony, Ukraina tak, ale Federacja Rosyjska nie);

Broń, której stosowanie jest ograniczone prawem międzynarodowym, ale w pewnych warunkach nie jest całkowicie zakazane dedykowanym traktatem:

Broń zapalająca – III Protokół o zakazie lub ograniczeniu broni zapalającej o Konwencji Konwencja o zakazie lub ograniczeniu użycia pewnych broni konwencjonalnych – w zakresie jakim zakazuje bombardowania lotniczego obszarów zabudowanych przy użyciu bomb zapalających.

Nawet legalne środki walki mogą być jednak użyte w nielegalny sposób. W szczególności, dopuszczalne uzbrojenie może być wykorzystywane w ramach metody, która nie może być ograniczona do określonego celu wojskowego, rażąc bez rozróżnienia w dobra natury wojskowej i cywilnej. Ponadto, nawet ataki kierowane przeciwko celom wojskowym mogą powodować nieproporcjonalne straty wśród ludności cywilnej i obiektów cywilnych.

Broń termobaryczna (bomba paliwowo-powietrzna) nie jest zakazana żadnym dedykowanym traktatem międzynarodowego prawa humanitarnego i znajduje się arsenałach państw. Może być precyzyjnie kierowana, ale jej specyfikacja polega na wytworzeniu obok samej eksplozji również efektu próżni, która prowadzi do zassania całego tlenu w okolicy. Broń jest głównie przeznaczona do ataku na bunkry lub podziemne struktury. Poza tymi warunkami, zwłaszcza w obszarach miejskich, broń ta nawet kierowana przeciwko celom wojskowym w wielu przypadkach będzie powodowała niezwykle rozległe szkody w zabudowie miejskiej, naruszając regułę proporcjonalności.

Zakazane prawem międzynarodowym nie są także wielorufowe zestawy rakietowe (MBLR) typu Grad. Jest to jednak broń, która z zasady ma oddziaływania obszarowe, stąd też bardzo trudno używać tej broni w taki sposób, aby jednocześnie nie bombardowała celów wojskowych i dóbr cywilnych.

Broń kasetowa jest zakazana Konwencją z 2008 roku, ale nie ma ona powszechnego charakteru, stroną konwencji nie jest m.in Polska (jest jednym z głównych producentów broni), Ukraina oraz Federacja Rosyjska. Broń kasetowa z uwagi na swoją charakterystykę również jest przeznaczona do atakowania formacji wojskowych na rozległym obszarze. Korzystanie z tej amunicji zwłaszcza w warunkach miejskich może naruszać zakaz ataków bez rozróżnienia, subamunicja tej bomby może być również niebezpiecznymi niewypałami, grożąc utratą życia i zdrowia także po zakończeniu działań wojennych.  

Biały fosfor – problem ze stosowaniem białego fosforu jest związany z tym, że nie jest to broń podpadająca wprost pod definicję broni zapalającej. Jest to dość powszechna substancja o charakterze dymotwórczym, której efekty zapalającej są drugorzędne, lecz bez wątpienia niezwykle szkodliwe przy ewentualnym kontakcie (powodujące rozległe obrażenia i oparzenia). Podobnie jest z koktajlem Mołotowa, jego przeznaczeniem jest głównie atakowanie celów zdehumanizowanych (czołgów, pojazdów opancerzonych) i nie jest to broń wyraźnie zakazana prawem międzynarodowym. 

Na koniec rozważań warto wskazać na niejasną rolę art. 35 Protokołu dodatkowego (I) z 1977 roku do Konwencji genewskich. Istnieje bowiem także ogólny zakaz stosowania broni „nieludzkich”, które powodują nadmierne obrażenia i zbędne cierpienia w stosunku do korzyści wojskowej płynącej z użycia takiego środka. Co ważne, zakazane są również metody obliczone na zadawanie nadmiernych obrażeń. Nie jest jednak ostatecznie zdeterminowane, czy przepis ten może być samodzielną podstawą delegalizacji uzbrojenia – chociaż niektóre państwa rezygnują świadomie ze stosowania dozwolonych broni (np. miotaczy ognia przeciwko celom nieosłoniętym). Praktyka państw sygnalizuje, że w tym względzie dominujący paradygmat prawa międzynarodowego opiera się na pozytywizmie, czyli wymaga przyjęcia dedykowanej normy traktatowej. Doskonale to widać na tle zagadnienia legalności broni jądrowej.

Mateusz Piątkowski – dr nauk prawnych, adwokat (Okręgowa Rada Adwokacka w Łodzi), adiunkt w Katedrze Prawa Międzynarodowego i Stosunków Międzynarodowych Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego. Stypendysta Chicago–Kent College of Law. Specjalista prawa konfliktów zbrojnych.

Redakcja

Serwis Obserwator Międzynarodowy, jest niezależnym tytułem prezentującym wydarzenia i przemiany zachodzące we współczesnym świecie.

No Comments Yet

Comments are closed