„Michaił Siergiejewicz Gorbaczow to bez wątpienia jedna z najważniejszych postaci w polityce światowej schyłku XX wieku. To człowiek symbol – symbol wielkich, lecz koniecznych i nieuniknionych zmian, jeśli chodzi o losy globalnej polityki. Dla Polaków i świata zachodniego stał się synonimem upadku żelaznej kurtyny i zakończenia zimnej wojny. Dla Rosjan to postać dwuznaczna, chwalona za reformy gospodarcze i koniec epoki izolacjonizmu, jednak krytykowana za brak konsekwencji i stanowczości w swoich decyzjach i przyczynienie się do upadku wielkiego imperium”. Michał Denys recenzuje książkę Alicji Stępień-Kuczyńskiej pt.: „Gorbaczow. Pieriestrojka i rozpad imperium”.
Autor: Michał Denys
Nie da się ukryć, że Gorbaczow był pierwszoplanowym politykiem, ale jednocześnie politykiem, który jednak nie był w stanie zatrzymać załamania ZSRR, tj. mocarstwa, szczególnie Rosjan napawającego dumą i poczuciem potęgi. Potęgi, która pod koniec lat 80. ubiegłego wieku, była już tylko frazesem, fasadą, mającą ukryć rozpadającą się konstrukcję. Blisko 300 milionów osób (dane z 1991 roku) zamieszkiwało ZSRR u schyłku jego istnienia, ludzi zmęczonych biedą, izolacją, kontrolą, którzy utracili wiarę w system socjalistyczny i niespełniony sen o krainie szczęścia, rządzonej przez proletariuszy. Mimo braku większych nadziei i perspektyw ktoś musiał wreszcie stawić czoła wielkiemu wyzwaniu, jakim było uratowanie spuścizny Rewolucji Październikowej (1917) i takich ludzi jak Lenin czy Stalin. Na ostatniego „dyrygenta wielkiej orkiestry” jakim był ZSRR, wybrano Michaiła Gorbaczowa, którego bogatą historię i czasy rządów możemy lepiej zrozumieć w książce pt. “Gorbaczow. Pieriestrojka i rozpad imperium” autorstwa prof. Alicji Stępień-Kuczyńskiej, która ukazała się niedawno nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego.
Autorka w swojej książce łączy biografię ostatniego sekretarza KPZR wraz z analizą kariery i rządów sowieckiego przywódcy. W sposób chronologiczny przedstawia młodzieńcze lata Michaiła, aby w zrozumiały dla czytelnika sposób przejść do okresu jego kariery w strukturach lokalnych partii, a finalnie do wielkiej krajowej polityki, w której nasz bohater pełnił najwyższą funkcję. Szczególna uwaga poświęcona została reformom pierestrojki, zmianom zachodzącym w strukturze partii, a także polityce zagranicznej, do której Gorbaczow przywiązywał wielką wagę. To właśnie jego relacje z Zachodem i próba współpracy ze Stanami Zjednoczonymi-Ronalda Reagana stanowią o szczególnej wartości jego polityki i stanowią istotny element książki. Autorka poświęca wiele czasu kwestią rozbrojenia i zakończenia wyścigu zbrojeń. Docenia starania sekretarza w zakresie łagodzenia napięcia zimnowojennego, jak również jego odwagę w przeciwstawianiu się tzw. “betonowi” partyjnemu.
W 2021 roku mija 30 lat od rozwiązania ZSRR, a to dobry czas, aby ocenić okres choć dość krótkich (blisko siedmioletnich), to jednak intensywnych rządów pierwszego sekretarza. Alicja Stępień-Kuczyńska dokonuje obiektywnej oceny polityka, a co więcej podejmuje się analizy jego decyzji i pokazuje skalę odpowiedzialności, przed którą musiał stanąć. Co warte podkreślenia, w publikacji rozdzielono stosunek Gorbaczowa do partii komunistycznej i jej wewnętrznych reform, od kierowania wielkim imperium, jakim było ZSRR. Daje to odbiorcom szersze spektrum co do oceny polityka i jego roli w tych dwóch sferach życia politycznego. W książce w interesujący sposób opisano rywalizację Gorbaczowa z późniejszym prezydentem Rosji Borysem Jelcynem, a także stosunek sekretarza do państw satelickich, w tym do Polski. W tekście szerzej rozwinięto najważniejsze hasła pierestrojki jak “głasnost” i nowe myślenie, a także kwestię walki z cenzurą w życiu politycznym i społecznym. I tutaj autorka podkreśliła odwagę Gorbaczowa, a co kluczowe jego nowoczesne i światłe podejście do polityki. Największą trudnością, z jaką miał okazję zmierzyć się Michaił, która została zaznaczona w opracowaniu, była jego własna partia. Niedokończona reforma, spowodowana licznymi podziałami w KPZR oraz zbyt duże ambicje towarzyszy do piastowania ważnych funkcji państwowych i partyjnych nie pozwoliła Gorbaczowowi na jej przemianę, co z czasem doprowadziło do jej upadku.
Książka obfituje w liczne przypisy i komentarze, które w przystępny sposób tłumaczą zawiłości polityki tamtych czasów. W publikacji możemy zapoznać się z wieloma opiniami zarówno współpracowników Gorbaczowa, dziennikarzy czy ekspertów którzy tłumaczą lub rozwijają wątki jak i myśli zawarte w książce.
“Gorbaczow. Pieriestrojka i rozpad imperium” to kompendium wiedzy na temat polityki Związku Radzieckiego końca lat 80. i początku następnej dekady, to także mała biografia polityka wielkiego formatu jakim był Michaił Gorbaczow. Książka ta to także szczegółowa ocena i analiza przekształceń systemu komunistycznego jakim była “pierestrojka”. To także rozprawienie się z wieloma mitami i niejasnościami, jeśli chodzi o upadek imperium jakim było ZSRR. Analizując publikację, dowiemy się również wiele na temat “Puczu Janajewa” i jego bezpośredniego wpływu na odrodzenie suwerenności państw bałtyckich.
Ciekawostką może być zbiór unikalnych zdjęć Michaiła Gorbaczowa – z wielkimi światowymi przywódcami, Janem Pawłem II czy pozostałymi politykami, którzy zmienili oblicze świata pod koniec XX wieku.
Pozycja autorstwa Alicji Stępień-Kuczyńskiej wydana przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego to pozycja ciekawa i warta poznania przez wszystkich zainteresowanych okresem zimnej wojny oraz ostatnich lat przed upadkiem ZSRR i systemu komunistycznego. Książka daje do myślenia, jak niełatwą rolę miał Gorbaczow i że nie można go zbyt prosto czy jednoznacznie oceniać. Tym bardziej, że autorka stara się rozróżnić aspekty, w których udział miał Michaił Siergiejewicz i przybliża je czytelnikowi rozdzielnie. Pokazano to dobitnie w wątku opisującym pucz Janajewa, gdzie do końca nie możemy być pewni, czy I sekretarz partii nie miał informacji lub jakichkolwiek “przecieków”, które wskazywałby na potencjalny zamach stanu. Na unikatowość publikacji wskazuje interesujące połączenie biografii z chronologiczną analizą wydarzeń, co nieczęsto zdarza się na polskim rynku wydawniczym.
Michaił Gorbaczow to bez wątpienia postać wyjątkowa, o statusie znaczącym na całym świecie, warto poświęcić czas i dowiedzieć się o nim nieco więcej. Jego decyzje może nie bezpośrednio, ale wciąż mają wpływ na bieżącą, globalną politykę i w konsekwencji na życie każdego z nas.
Michał Denys jest autorem i publicystą „Obserwatora Międzynarodowego”, absolwent Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politologicznych Uniwersytetu Łódzkiego
- Gorbaczow. Pieriestrojka i rozpad imperium, Alicja Stępień-Kuczyńska
- Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2020
- Liczba stron: 242
- Rok wydania: 2020
- ISBN:978-83-8142-510-0
- e-ISBN:978-83-8142-511-7
Więcej o książce: https://wydawnictwo.uni.lodz.pl/produkt/gorbaczow/
