Konstytucja 3 Maja to dokument, z którego Polacy powinni być dumni, bo jest dowodem umiejętności kompromisów i wspólnego twórczego działania w skrajnie nieprzyjaznej sytuacji zewnętrznej. Dr Andrzej Kompa z Instytutu Historii UŁ opowiada między innymi o mało znanych zapisach Konstytucji, które, gdyby Rzeczpospolita Obojga Narodów nie upadła, mogły doprowadzić do ciekawej sytuacji na szczytach władzy.
Pierwsza w Europie i druga po amerykańskiej. Mimo ostrych konfliktów i niepewności, reformatorzy Sejmu Wielkiego potrafili stworzyć dokument niezwykły i konstruujący nowy ustrój, zgodnie z nowoczesnymi ideami oświecenia, a jednak zgodny z tradycją.
Konstytucja majowa, choć krótka, gruntownie zmieniała Rzeczpospolitą. Wprowadzała trójpodział władzy i, po raz pierwszy w polskiej historii, pojęcie suwerenności narodu, w skład którego wchodziła nie tylko już polska szlachta. Zachowywała przywileje tej ostatniej, ale dawała również nowe wolności mieszczanom, między innymi możliwość kupowania ziemi.
Nie likwidowała poddaństwa, ale brała chłopów pod opiekę prawa. Przy tym ustanawiała odpowiedzialność ministrów przed kadencyjnym Parlamentem, złożonym z posłów – od teraz reprezentantów całego narodu.
Zastrzegająca niemożność wykonywania władzy sądowniczej przez króla i rząd. Z katolicyzmem jako religią panującą, ale zasadą tolerancji religijnej i wolnościami dla Polaków innych wyznań. Zmieniająca ustrój z monarchii elekcyjnej na dziedziczną.
Źródło: dr Andrzej Kompa, Uniwersytet Łódzki
